Elk jaar stijgt in academisch Nederland in juni de spanning tot grote hoogte. Het is weer tijd voor de uitreiking van de Spinozapremie, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland. De winnaars van 2013 zijn fysicus Mikhail Katsnelson, taalwetenschapper Piek Vossen en chemicus Bert Weckhuysen.
De Spinozapremies worden sinds 1995 ieder jaar uitgereikt door NWO, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Telkens gaan drie of vier wetenschappers met de prijs naar huis. Die bestaat niet alleen uit een beeldje, maar ook een geldbedrag van 2,5 miljoen euro.
Dat geld mogen ze uitgeven aan hun eigen onderzoek. Ze kunnen er bijvoorbeeld nieuwe, jonge onderzoekers mee aanstellen, dure apparatuur van kopen of buitenlandse deskundigen mee naar Nederland laten komen.
De Spinozapremie is dus de hoogste Nederlandse prijs die je als onderzoeker kunt winnen. Maar hoe bepaalt NWO nu wie ‘m verdient? Daarvoor vraagt NWO elk jaar aan de hoogste bestuurders van de academische wereld om kandidaten voor te dragen. Bij elke universiteit mag de rector magnificus – de voorzitter van de universiteit – één van zijn onderzoekers voorstellen in een aanbevelingsbrief. Ook voorzitters van andere onderzoeksinstituten mogen één of twee onderzoekers aanbevelen.
Het uitreiken van de Spinozapremies is natuurlijk niet het enige waar NWO zich mee bezighoudt. De organisatie is voor wetenschappers in Nederland niet te missen. Ze financiert duizenden onderzoekers die werken aan universiteiten en instituten en bepaalt met subsidies en onderzoeksprogramma’s de richting die de Nederlandse wetenschap opgaat.
Criteria
Als alle aanbevelingen binnen zijn gaan de leden van een speciale NWO-commissie met elkaar om de tafel zitten. Zij proberen alle kandidaten met elkaar te vergelijken. Wie heeft er nationaal en internationaal gezien de beste staat van dienst? En wie maakt naast zijn onderzoek ook nog tijd voor andere zaken als inspirerend leiderschap of het begeleiden van jonge onderzoekers? En dan moet de winnaar het geld óók nog eens goed kunnen besteden aan zinnig onderzoek én mag hij nog niet zo oud zijn dat hij al bijna met pensioen gaat.
En alsof dat allemaal nog niet genoeg is, is er nog een criterium waar de NWO-commissie rekening mee moet houden: de winnaars mogen niet allemaal uit hetzelfde vakgebied komen. De commissie probeert daarom zoveel mogelijk de prijzen te verdelen over drie verschillende categorieën: alfa/gamma, bèta en leven/medisch.
De Spinozapremie is vernoemd naar Baruch de Spinoza, een beroemde Nederlandse filosoof uit de 17e eeuw. Zijn denkbeelden passen binnen het rationalisme, de overtuiging dat de mens door goed na te denken kennis kan verwerven. Spinoza is één van de vijftig thema’s die is opgenomen in de Canon van Nederland. Zijn gezicht stond ook op de oude briefjes van 1000 gulden.
Baruch de Spinoza (1632-1677)
Wikimedia commons, anoniem, schilderij in bezit van Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel (Dui), publiek domeinUitreiking
En dan, na lang beraad, is het eindelijk zover: de bekendmaking. De voorzitters van de universiteiten en onderzoeksinstituten moeten geheim houden wie zij hebben voorgedragen aan NWO. Dus zelfs voor de kandidaten is het een grote verrassing als ze te horen krijgen dat ze de premie gewonnen hebben. Gelukkig krijgen ze nog wel even de tijd om te bedenken wat ze met het geld zullen gaan doen: de officiële uitreiking van het beeldje en de cheque is pas in het najaar.