Wonderbaarlijk herstel noordelijk Aralmeer

Het Aralmeer op de grens van Oezbekistan en Kazachstan in Azië wordt al sinds 1960 kleiner en kleiner, en zorgde voor een regelrechte ecologische ramp. De reden? De mens. Er ontstonden drie meren, een noordelijk, zuidwestelijk en zuidoostelijk meer. Maar in 2009 droogde het zuidoostelijke meer tijdelijk op. Het ooit op drie na grootste meer ter wereld was tot 12% van haar oorspronkelijke oppervlakte geslonken. Het noordelijke meer behoort in zijn geheel toe aan Kazachstan, en is aan een wederopstanding bezig. Het waterniveau stijgt en stijgt. De oorzaak? Wederom de mens.

Overmatig watergebruik

Het meer wordt gevoed door twee rivieren: de Syr Darya die het meer voedt in het noordoosten en de Amu Darya rivier vanuit het zuiden. Niet de opwarming van de aarde, maar overmatig gebruik van water door de mens zorgde voor het deels opdrogen van het Aralmeer. De voormalige Sovjet-Unie besloot een groot deel van het water te gebruiken voor onder andere de irrigatie van katoenplanten, en veel water verdween.

Voor de Syr Darya rivier waren er nog andere specifiekere problemen. De dijken, sluizen en dammen werden niet meer onderhouden na de val van de Sovjet-Unie. Bovendien gebruikte Kirgizië – waar de rivier haar oorsprong heeft – een deel van het water om elektriciteitscentrales te koelen. Om eventuele overstromingen benedenstrooms te voorkomen, werd het water in meren langs de rivier gepompt. Zo kwam veel water niet meer in het Aralmeer terecht.

Herstel

Het herstel van het noordelijke meer begon al in 1999. De dijken, sluizen en dammen werden hersteld en meer water bereikte het meer. Na vele mislukte pogingen lukte het in augustus 2005 om de 13 km lange Kokaraldijk te voltooien. Deze dijk zorgt ervoor dat water van de Syr Darya rivier het noordelijke meer instroomt.

Het waterniveau van het noordelijke meer steeg – met twee meter – snel na ingebruikname van de dam. Qua oppervlakte is het nog spectaculairder: het totale meeroppervlak nam met 900 km² toe. Ter vergelijking: dit is 62% van de provincie Utrecht. Door de toevoer van al het zoete rivierwater aan het (voormalig) opdrogende – en dus verziltende – meer daalde het zoutgehalte van 12,3 naar 8 gram per liter.

Ook werd het water helderder. Dit alles bood vissen een unieke kans om zich te herstellen: van een totale biomassa van 3500 ton in 2005 naar 18.000 ton vandaag de dag. De visvangst neemt ook weer toe, al wordt dat strak aan het lijntje gehouden om het herstel van de populatie te bespoedigen. Een wonderbaarlijk snel herstel dus.

Ten koste van…

Het noordelijke meer lijkt dus gered. Een kritische vraag is hoe het echter zit met de zuidelijke meren. Door de dam komt water van de Syr Darya alleen nog maar in het noordelijke meer terecht, toch?

“Elk jaar wordt een klein deel van het water vrijgelaten via de dam en dit water bereikt meestal het zuidoostelijke meer,” vertelt Aralmeerkenner Philip Micklin (Western Michigan Universiteit, V.S.) aan Kennislink. “Echter, dit is minder water dan voordat de dam er was. Dus ja, de implementatie van het project om het waterniveau van het noordelijke meer te verhogen betekent dat minder water het zuidoostelijke meer bereikt.”

Met andere woorden, het droogvallen van het zuidoostelijke meer in 2009 komt deels door de reddingsoperatie van het noordelijke meer, al benadrukt Micklin wel dat de hoofdoorzaak van droogvallen de lage aanvoer van water van zowel de Amu als de Syr Darya is in die periode.

Voor de toekomst moet het waterniveau van het noordelijke meer met nog eens vier meter stijgen volgens een ambitieus plan van Kazachstan. Het meer zal zo nog eens 50% groter worden. De redding van het noordelijke meer heeft helaas ook een schaduwzijde: het zuidoostelijke meer lijkt niet meer te redden, deels door de dam. Het wonderbaarlijke herstel van het noordelijke meer heeft daarom toch een wat wrange nasmaak.

Zie ook:

• Droogte – en dan? (Kennislinkartikel)
• Verwoestijning van Zuid-Europa (Kennislinkartikel van N&T)
• Zuid-Europa verdroogt (Kennislinknieuws van KNMI)
• Nederland: zeespiegel, bodemdaling en watermanagement (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)