Onderzoek naar voornamen richt zich behalve op de ontstaansgeschiedenis van namen ook op de motieven die een rol spelen bij voornaamgeving. Wat voor motieven zijn dat? Zijn die motieven de laatste tijd erg veranderd? En zijn er regionale of sociale verschillen aan te wijzen?
Veel mensen zijn nieuwsgierig naar de betekenis van hun voornaam. Ze hebben het gevoel dat die betekenis iets over hen zegt. Maar dat is eigenlijk onzin. Stel je heet Lotte. Die naam komt van de Franse meisjesnaam Charlotte, die weer is afgeleid van Charles, de Franse (en ook Engelse) vorm van Karel. Omdat otte een verkleiningsuitgang is, kun je Charlotte ‘vertalen’ als Kareltje. Karel is verwant met kerel en betekende oorspronkelijk ‘vrije man die niet van adel was’ (‘vrij’ in de zin van ‘geen lijfeigene’). Die verklaring zal Lotte niet aanspreken. Anders is het voor Koen, want die naam ligt juist nog heel dicht bij de oorspronkelijke betekenis van koen ‘dapper, moedig’. Dat heeft niks met het verschil tussen meisjes- en jongensnamen te maken, maar met de geschiedenis van de naam.
Waar komen al die namen vandaan?
De meeste voornamen zijn eeuwenoud en hebben hun oorspronkelijke betekenis allang verloren. Om die betekenis te achterhalen, moet je het spoor terugvolgen tot het moment waarop de naam voor het eerst gegeven werd: het ontstaansmoment van de naam. In dat stadium had de naam nog een doorzichtige relatie met de taal.
Sommige namen zijn Germaans, een oude taal waaruit het Nederlands (en het Duits en het Zweeds etc.) ontstaan is. Sommige van die namen zijn nog steeds herkenbaar: Karel lijkt op kerel en het woord koen kennen we ook nog steeds. Andere namen en woorden zijn zo veranderd dat je een voornamenboek nodig hebt om de relatie te achterhalen. Zo is de Germaanse naam Bernhard een samenstelling van bern en hard. Het element bern heeft zich ontwikkeld tot de vorm beer en het element hard heeft de betekenis van ‘sterk, dapper’ (naast ‘hard’) in de loop van de tijd verloren. Je ziet dus vorm- en betekenisverandering optreden in de geschiedenis van een naam.
Naast Germaanse namen komen veel voornamen uit het Hebreeuws, Grieks en Latijn – de talen van de bijbel. Het zijn dan ook namen die samen met het christendom hier zijn ingevoerd. Vooral heiligen zijn erg belangrijk geweest voor de populariteit van een naam. Naast oorspronkelijke vormen als Johannes, Maria, Petrus en Margaretha komen Nederlandse vormen voor: Jan, Miep, Pieter, Greetje.
Ook de namen die tegenwoordig veel gegeven worden, zijn vaak verbonden met het christendom. Zo vinden we nogal wat namen uit het Oude Testament onder de populaire namen van dit moment, zoals Eva, Naomi, Daniël en Ruben. Maar ook heiligennamen komen nog voor, zoals Lisa (van Elisabeth), Britt (van Brigitte, een Ierse heilige), Lars (een Scandinavische vorm van Laurentius) en Nick (van Nicolaas).
Zie ook:
- De oorsprong van onze namenschat (Doreen Gerritzen)
Smaken verschillen
Hoewel er wat betreft de verre oorsprong van voornamen dus weinig nieuws is, zijn de motieven bij de naamkeuze wel veranderd. Vroeger werd je vernoemd naar familieleden, nu kiezen ouders een naam die ze mooi vinden. Smaken verschillen, dus er is een grote verscheidenheid aan voornamen tegenwoordig. Toch zijn er wel modes. De laatste tijd zijn korte, internationale namen favoriet, zoals Iris, Tim, Lisa, Max, Eva, Sam.
Zie ook:
- Motieven bij de naamkeuze (Doreen Gerritzen)
- De populairste kindernamen van dit moment
Regionale voorkeuren
Veel namen komen landelijk voor. Toch is er in elke landstreek wel een voorkeur voor een bepaald naamtype te ontdekken. Zo houden Brabanders van korte namen (Anne, Lisa, Sanne, Bart, Tim). In Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen (grensstreken), maar ook in de kop van Noord-Holland en in Zuid-Holland komen opvallend veel internationale namen voor (Linda, Laura, Melissa, Kim, Mark, Dennis, Michael, Kevin). Namen uit het Oude Testament en de natuur (Daniël, Sarah, Luna) vinden we bijvoorbeeld in Utrecht, Amsterdam, Haarlem, Het Gooi en rondom Den Haag.
In de ‘bible belt’ van Nederland – plattelandsgebieden in een strook die loopt van Zeeland via de Veluwe naar de Noordoostpolder (in dit gebied wonen veel gelovigen) – hebben opvallend veel kinderen traditionele namen als Maria, Grietje, Hendrika, Johannes, Gijsbert en Dirk. Op een andere manier conservatief zijn ouders in het noordoosten van Nederland. In Groningen, Drenthe en Overijssel hebben veel kinderen namen die uit de mode zijn: namen die hun top hadden na 1950, maar die inmiddels alweer op hun retour zijn. Kinderen heten hier bijvoorbeeld vaker dan in de rest van Nederland Marieke, Suzanne, Lisanne, Eline, Jeroen, Sander en Wouter. Minder verrassend is dat Friese namen (Nynke, Jildou, Jelmer, Lieuwe) nog steeds frequenter zijn in Friesland.
Goedkope en dure namen
Niet alleen zijn er verschillen van regio tot regio, ook de sociale achtergrond van de ouders speelt een rol. Bij namen als Mitchell en Destiny horen heel andere ouders dan bij Florentine en Olivier. Soms komt dat subtieler tot uitdrukking, bijvoorbeeld in de spelling: de ouders van Stéphanie (Frans, dus sjiek) zijn rijker dan die van Stefany (meer Engels, dus vaker een lager inkomen). Ook de uitgang van een naam kan een aanwijzing zijn voor de sociale afkomst. Meisjesnamen op -ijn, zoals Willemijn, en op -tje, zoals Noortje, vinden we vaker bij welgestelden, jongensnamen op -y of -ie (Denny, Hennie, Tonny) in gezinnen met een laag inkomen. Zo vormen voornamen een spiegel van de sociale gelaagdheid in onze samenleving.
Zie ook:
- Meer over voornamen (door Doreen Gerritzen)
- Voornamelijk: Alles over voornamen en hun populariteit