Spinozapremie voor conflicten en samenwerking

‘Mensen kunnen net als mieren goed samenwerken. Maar in tegenstelling tot bij mieren, leidt samenwerking bij mensen regelmatig tot roddels, frustraties en agressie.’ Het zijn de woorden van Carsten de Dreu, die hij in 2016 uitsprak toen hij hoogleraar sociale en organisatiepsychologie werd aan de Universiteit Leiden. Al twintig jaar doet hij onderzoek naar het ontstaan van conflicten binnen groepen. Hij begon met ruzies op de werkvloer, deed vervolgens experimenten met proefpersonen in het lab, en wil nu ook gaan kijken op het niveau van hele samenlevingen.

Binnen een groep werken mensen vaak goed samen. Dat heeft een reden: als we samenklitten kunnen we onszelf beschermen tegen naburige groepen. Angst voor rivaliserende groepen versterkt onopgemerkt de samenwerking binnen de eigen groep, demonstreerde De Dreu in een gedragsexperiment.

Voor zijn onderzoek naar conflicten en samenwerking tussen en binnen groepen ontvangt De Dreu de Spinozapremie, 2,5 miljoen euro om te besteden aan onderzoek naar keuze. “Ik denk dat ik de prijs heb gewonnen vanwege de interdisciplinaire benadering waarmee we conflicten bestuderen”, reageert De Dreu. Door methodes en theorieën uit de neurobiologie, economie en psychologie met elkaar te verweven, ontdekte hij dingen die hij anders nooit te weten was gekomen.

Knuffelhormoon?

Vanaf 2010 raakte de interdisciplinaire tak van zijn onderzoek in een stroomversnelling. In het vakblad Science publiceerde De Dreu toen een opmerkelijke bevinding. Het hormoon oxytocine, dat de meeste mensen kennen als het ‘knuffelhormoon’, bleek onverwachts ook een minder vriendelijke kant te hebben. Een agressieve kant. Van oxytocine is bekend dat het betrokken is bij de hechting tussen opvoeder en kind, vriendschappen en zorg voor partners en kinderen. Nieuw is dat het hormoon mensen ertoe aanzet de eigen groep en territorium te verdedigen tegen vijandige andere groepen.

Als tegenhanger is het onderzoek naar creativiteit en innovatie, een tweede thema binnen zijn loopbaan, altijd blij van aard. Tussen 2005 en 2015 onderzocht De Dreu de neurobiologie en psychologie achter creativiteit op de werkvloer en in de wetenschap. Hij schreef er ook het publieksboek Creativiteit krijg je niet voor niks over.

Nog even terug naar die rivaliserende groepen. Hoe gaat de kersverse Spinozawinnaar zelf om met andere onderzoeksgroepen die ook hun resultaten willen publiceren? De Dreu: “Die onderlinge competitie om de eer en de schaarse onderzoeksmiddelen vind ik niet leuk; het is zelden echt productief. Maar ik maak me er niet zo druk om. Ik vind het wel belangrijk om de sfeer binnen mijn eigen onderzoeksgroep goed te houden. Mensen moeten zich veilig voelen en met plezier naar hun werk komen. Dan ontstaan ook de echte creatieve inzichten waar we als wetenschappers mee verder komen.” Het is overigens niet alleen maar strijd en ellebogenwerk in de wetenschap, voegt hij eraan toe. Onderzoeksgroepen werken ook heel vaak goed samen.