Op 11 maart 2011 schudde de bodem voor de noordoostkust van Japan langdurig en hevig. Een beving met een moment-magnitude van 9.0 zette de zeebodem en daarmee ook het water dat er bovenop lag in beweging. Het dodental is waarschijnlijk meer dan 25.000.
Een enorme aardbeving van 9.0 op de moment-magnitude schaal 130 km ten oosten van noordoostelijk Japan heeft niet alleen voor ravage gezorgd, maar ook voor een enorme tsunami. Het dodental in Japan zal waarschijnlijk oplopen tot meer dan 25.000. Sendai (130 km ten westen het epicentrum van de beving), in het noordoosten van Japan, is het meest beschadigd, al valt de schade door de beving zelf mee. Op ruim 370 kilometer afstand in Tokyo werd de beving stevig gevoeld. Een ander gevaar is de Japanse kerncentrale Fukushima waar de reactoren mogelijk oververhit kunnen raken. De tsunami arriveerde ook aan de kusten van andere landen maar veroorzaakte daar minder schade.
De beving vond onder de zee plaats, op 24 kilometer diepte. Een zeebeving wordt dit ook wel genoemd. Voor de zekerheid: het is dus niet zo dat de beving in zee zelf plaats vond (die is daar rond de 2 kilometer diep)!
Zware beving
Japanners zijn wel wat gewend, de aarde beeft hier regelmatig, maar dit is de zwaarste beving die Japan heeft meegemaakt in 140 jaar. De 9.0 komt in de top vijf van zwaarste aardbevingen sinds we die goed kunnen meten. Gebouwen in Japan zijn aardbevingsbestendig tot een magnitude van ruim 7, maar 9.0 is wat veel van het goede. De gebouwen zijn echter niet ‘tsunami-proof’. Naschokken zullen de regio nog teisteren de komende maanden, ook al zijn er nu al meer dan 100 naschokken geregistreerd. De zwaarste naschok is altijd ongeveer 1 punt lager op de schaal van aardbevingen. Dat zou dus nog een >7.5 magnitude beving kunnen zijn. Ook die zou nog voor een tsunami kunnen zorgen, gelukkig wel één met minder gevolgen aan de kusten van de Stille Oceaan. Tot nu toe is de zwaarste naschok 7.1.
De beving is sterker dan verwacht volgens geofysicus Robert Geller van de Universiteit van Tokyo in ScienceInsider. Het gebied waar de beving plaatsvond, stond op de nominatielijst voor een beving van 7.5 of meer voor de komende 30 jaar. Maar die 8.9 is wel meer dan honderd maal sterker dan 7.5.
Plaattektoniek
Japan ligt op een plek waar drie platen (delen van de aardkorst) met elkaar in botsing zijn. In het noordoosten waar de beving plaatsvond, zijn er twee platen in botsing. De grens tussen beide ligt ten oosten van Japan. Japan zelf is een deel van de grote continentale plaat Eurazië, ten oosten van Japan bevindt zich de oceanische korst van de Stille Oceaan. Bij een botsing tussen een continentale plaat en een oceanische plaat, zal die laatste onderduiken, omdat die uit zwaarder gesteente bestaat dan een continent. Het onder elkaar schuiven gaat niet makkelijk: op de plaatgrens ontstaat veel wrijving. Pas als er voldoende spanning is opgebouwd, kan er beweging plaatsvinden en dat gaat dan met een flinke schok: een aardbeving. In dit geval was er een verschuiving van 24 m naar het zuidoosten.
Vulkanen?
Een ander effect van de subductie (zoals we het wegduiken van een oceanische plaat noemen), is dat deze onderduikende plaat in de diepte gedeeltelijk opsmelt en voor vulkanisme zorgt. Japan heeft een aantal schoolvoorbeelden daarvan! Er is een relatie tussen aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, maar die is niet 1 op 1. Wel is het zo dat in een gebied waar een zware aardbeving is geweest, de kans op vulkanische activiteit binnen een jaar toeneemt. In Japan is inmiddels een vulkaan uitgebarsten.
Tsunami
Het woord tsunami komt uit het Japans en betekent ‘havengolf’. Indrukwekkende video’s laten zien waarom ze op die naam gekomen zijn: boten worden het land opgesleurd. Ook auto’s en zelfs huizen worden in de golven opgetild en meegevoerd. De golf die het land opspoelt, heeft een golflengte van honderden meters, het water kan meer dan 10 minuten blijven staan voor het weer terugspoelt. Op de dramatische videobeelden van de golf die de kust nadert, is goed te zien hoe de aanzwellende golf eerst het water van het strand wegtrekt. Net als in de branding aan zee, maar dan op veel grotere schaal. De grootste golven aan de Japanse kust waren bijna 38 m hoog.
http://www.youtube.com/watch?v=80CH_XkpSCE
Waarschuwing?
Zijn de mensen in Japan gewaarschuwd? Ja, ze weten dat er tsunami’s kunnen voorkomen in het land, zeker na een aardbeving die zo zwaar is. Mensen ter plekke vertelden dat ze zelf ook wel doorhadden dat dit anders dan anders was, zo lang en hevig als de beving gevoeld werd. Deze beving vond op zo’n 130 kilometer van de kust plaats. De tsunami verplaatst zich met een hoge snelheid, bij de kust tussen de 50 en 200 kilometer per uur, in de diepe oceaan zelfs tot bijna 1000 kilometer per uur. Na deze beving hadden de mensen bij Sendai dus maar een paar minuten om weg te komen. Bovendien bestaat er tegenwoordig zelfs een SMS-systeem waarbij mensen in de kustgebieden een Tsunami-alert krijgen. Ook dat duurt wel een paar minuten. Niet genoeg als je in de vlakte van noordoostelijk Japan woont om hoger land te bereiken.
Andere landen
De tsunami kwam ook aan op andere kusten van de Stille Oceaan. Gelukkig neemt de hoogte van de golf ook af naarmate de golf zich over een groter oppervlak verspreidt. In Nieuw-Zeeland was de tsunami slechts 40 cm hoog. Aan de Amerikaanse westkust waren de golven aanmerkelijk hoger met 2,5 m. De schade loopt in de miljoenen. Vele boten ondervonden schade en een fotograaf wordt vermist. Op Hawaii was de schade minimaal ondanks de tsunami van een enkele meters hoogte. In Indonesië, Taiwan en de Filipijnen werden kleine golven waargenomen. Eén man kwam om in Indonesië. Zuid-Amerika was het volgende continent dat aan de beurt was. Geen enkele dode is bekend en veel schade was er niet, ondanks de golven van bijna twee meter.