'Zonder veehouderij minder ziektes van dier op mens'

COVID-19, de ziekte van Lyme, Q-koorts, toxoplasmose, salmonellose en vogelgriep; het zijn stuk voor stuk in Nederland voorkomende zoönosen, besmettelijke ziekten die van dier op mens kunnen overgaan. Niet al deze zoönosen zijn afkomstig van vee. Bij de ziekte van Lyme wordt de ziekteverwekker bijvoorbeeld door teken overgebracht, bij toxoplasmose door katten. Maar toch. De reden dat Nederland kwetsbaar is voor zoönosen, heeft alles te maken met landbouwdieren, staat in het rapport Zoönosen in het vizier, in 2021 opgesteld door een groep experts in opdracht van het ministerie van VWS. We leven in een dichtbevolkt land, omringd door dertigduizend veebedrijven met heel veel kippen, koeien en varkens bij elkaar op een klein oppervlak. Een feest voor virussen. Een mogelijk gevaar voor de volksgezondheid.

Stel, we stoppen in Nederland met de consumptie en productie van dierlijke producten. Wat zou dat betekenen voor het risico dat een potentieel pandemische ziekteverwekker overspringt van dier naar mens? Viroloog Wim van der Poel van Wageningen University & Research, die meeschreef aan bovengenoemd rapport, blikt terug op eerdere epidemieën als corona en Q-koorts en schetst de risico’s op opkomende zoönosen in een vegan Nederland.

Coronavirus

Stel, de hele wereld eet plantaardig. Vee houden voor voedselconsumptie is verleden tijd. Was het coronavirus in zo’n situatie een pandemie geworden? Lastig te zeggen, vindt Van der Poel, aangezien we nog steeds niet zeker weten wat er in China gebeurde. Was een vleermuis de bron en kwam het virus vervolgens via de dierenmarkt in Wuhan in de mens terecht? Of kwam het virus rechtstreeks van de vleermuis de mens in? Wereldwijd is ongeveer driekwart van alle opkomende zoönosen oorspronkelijk afkomstig van wilde dieren, zoals vleermuizen en knaagdieren. “In Azië circuleert bijvoorbeeld het Nipah-virus onder fruitetende vleermuizen. We zien regelmatig besmettingen bij mensen. Er is hier een directe schakel tussen vleermuizen en mensen, zonder tussenkomst van vee. Ook al houden we geen dieren meer voor voedselproductie, dan blijven we te maken houden met zoönosen uit wildlife.”

Volgende pandemie

Wetenschappers gaan ervan uit dat op een bepaald moment een nieuwe epidemie zal ontstaan uit een zoönose. Eigenlijk is de vogelgriep die nu wereldwijd rondgaat al een pandemie, met het goede nieuws dat infecties bij mensen tot nu toe sporadisch zijn. Maar het gevaar zit in een klein hoekje. Varkens kunnen ook besmet raken met de vogelgriep, met het gevaar dat het vogelgriepvirus zich mengt met varkensvirussen en een variant oplevert die mensen ziek maakt. En voilà, dan staat de volgende pandemie voor de deur. “De veehouderij is een belangrijke speler bij de circulatie van zoönosen. Zou de veehouderij stoppen, dan zouden we een reductie zien in virussen als het vogelgriepvirus”, aldus Van der Poel. “Lopen er vervolgens meer wilde dieren rond, dan krijg je een andere risicofactor, zeker als je wildlife gaat gebruiken voor voedselconsumptie.” Ook niet te vergeten: er zijn insecten die zoönosen verspreiden, een voorbeeld daarvan is het Westnijlvirus, overgedragen door muggen die zich voeden op wilde dieren. Naar verwachting komen tropische infectieziekten door klimaatverandering straks meer voor in Europa. “Door te stoppen met veehouderij zijn we zeker niet van zoönosen af.”