Verlies nationaliteit: een moderne vorm van verbanning

Hoe ga je als overheid om met coupplegers, terroristen, burgers die niet trouw zijn aan hun land en burgers die ongewenst zijn in hun staat? Sommige landen kiezen ervoor om deze mensen hun nationaliteit af te nemen, zodat ze geen burger meer zijn van dat land. Maar waar ligt de grens?

20 april 2017

Stel je voor, na een mislukte couppoging stelt de overheid een groot onderzoek in om erachter te komen wie de daders zijn. Meer dan 100,000 (onschuldige) mensen worden op brute wijze gearresteerd om controle te krijgen over de situatie. Jij bent bang om ook opgepakt te worden vanwege je politieke overtuiging die je op social media hebt geuit en bent daarom zo snel mogelijk het land ontvlucht. Zonder dat je het weet is je nationaliteit net als die van honderden anderen- intussen ontnomen door de staat. Van de een op andere dag ben je geen burger meer van geen enkel land in de wereld. Dit lijkt een onwaarschijnlijk verhaal, maar toch gebeurt het.

Wereldwijd hebben landen verschillende redenen waarop ze de nationaliteit van een persoon kunnen intrekken.
Lance Katigbak via Flickr CC BY-NC-ND 2.0

Grip terug krijgen op het land en burgers

Na een mislukte poging tot een staatsgreep in Turkije is er een situatie ontstaan waarin zware mensenrechtenschendingen en inbreuken op burgerrechten plaatsvinden. Meer dan 130,000 mensen- waaronder docenten, politieagenten, rechters, journalisten, artsen, ambtenaren en activisten- zijn gevangen genomen. Voordat de grenscontroles strenger werden zijn veel mensen het land uit gevlucht uit angst voor vervolging.

De overheid wil met man en macht achterhalen wie de daders zijn. Zij oefent druk uit op burgers in binnen- en buitenland door te dreigen met afnemen van nationaliteit als ze na dagvaarding niet binnen 90 dagen voor de rechtbank verschijnen. Simpel gezegd: mensen die niet meewerken om informatie te leveren over de mislukte staatsgreep zijn volgens de overheid niet loyaal aan de staat en verliezen daarom hun Turkse nationaliteit. Veel mensen die naar het buitenland zijn gevlucht zijn niet op de hoogte van het mogelijke verlies van nationaliteit, omdat de dagvaarding hen in veel gevallen niet persoonlijk bereikt.

Presidencia de la Republica Mexicana via Flickr CC BY 2.0

De president van Turkije stelt
We will call them back and give them a time certain [to surrender]. If they come, fine. Otherwise, we will do what is necessary. Sons of this nation will return and tell the truth to the relevant authorities about whatever they know [about the coup plotters]. If they don’t, they will pay the price. At the very least, we won’t say that ‘this is our citizen.’ We will do whatever is necessary wherever we find them.

Dit is slechts een voorbeeld van hoe een grote groep mensen een nationaliteit kan verliezen.

Wereldwijd hebben landen verschillende redenen waarop ze de nationaliteit van een persoon kunnen intrekken. Deze gronden hebben vaak te maken met:
Niet loyaal zijn aan de staat
Bijvoorbeeld als iemand zich aansluit bij een buitenlandse militaire organisatie, spion is voor een andere staat of op een andere manier een bedreiging voor de staat vormt.
Geen band (meer) hebben met de staat
Bijvoorbeeld als iemand voor langere tijd in het buitenland verblijft en hierdoor de connectie met het land waar hij of zij de nationaliteit van heeft is verwaterd, of als iemand op frauduleuze wijze de nationaliteit heeft verkregen.
Verplichtingen als burger niet nakomen
Van burgers wordt verwacht dat ze zich ‘goed’ gedragen. In sommige landen is het beledigen van de koninklijke familie reden voor ontneming van nationaliteit.

Tegelijkertijd lopen ook minderheidsgroepen het risico om te worden beroofd van hun nationaliteit op grond van discriminatie. Denk bijvoorbeeld aan de Rohingya in Myanmar en etnisch Haïtianen in de Dominicaanse Republiek. Zie hierboven en hieronder voor de video’s over de gevolgen van het afnemen van nationaliteit voor deze mensen:

Bizar hè? Voor de meeste mensen is het hebben van een nationaliteit vanzelfsprekend. Tegelijkertijd bestaan er wereldwijd heel veel redenen om ~~terecht of onterecht~~ iemands nationaliteit af te pakken. Ik onderzoek of ontneming van nationaliteit verenigbaar is met het internationaal recht en hoe ontneming van nationaliteit het concept van burgerschap beïnvloedt. Immers, de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens stelt namelijk dat iedereen het recht heeft op een nationaliteit. Daarnaast mag van niemand willekeurig zijn of haar nationaliteit worden afgepakt.

Waar ligt de grens?

Maar wat betekent het verbod op ‘willekeurige’ ontneming en waar ligt de grens? Mag je van een (verdachte) terrorist de nationaliteit afpakken? En hoe zit dit met moordenaars of dieven? Wanneer een staat iemand de nationaliteit mag afnemen is momenteel onderwerp van discussie in veel landen, vooral in het kader van terrorismebestrijding. Is dit als straf of om de veiligheid van een land te beschermen? Mag je alleen tot het intrekken van de nationaliteit overgaan als iemand een dubbele nationaliteit heeft? Zo niet, wat als ontneming leidt tot staatloosheid?

En, als er in het kader van terrorisme al zoveel discussie bestaat over verlies van nationaliteit, hoe zit het dan met de regels om op minder extreme gronden mensen hun nationaliteit te ontnemen?

In de komende blog posts wil ik samen met jullie deze grenzen verkennen. Ik ga nader in op vragen als waarom een staat überhaupt de nationaliteit zou willen ontnemen van een burger, welke gevolgen het afnemen van de nationaliteit kan hebben voor een persoon zelf, maar ook voor grote groepen mensen en de staat. Ik ga ook in op discussies die bestaan over de legitimiteit van ontneming van nationaliteit en nieuwe ontwikkelingen hierover.