Wat is er deze zomer fijner dan onderuitgezakt in een strandstoel een goed boek over wetenschap lezen? Er verscheen een hoop moois dit jaar. Alle redacteuren van Kennislink raden je daarom weer hun favoriete populairwetenschappelijke boek van het afgelopen jaar aan.
De Upcycle
Door Michael Braungart en William McDonough
Tijdens de zomer wegdromen met een goed boek, daar hoort een positieve boodschap bij! De Upcycle biedt een aantrekkelijke toekomstdroom. De auteurs, chemicus Michael Braungart en architect William McDonough, pleiten in dit boek voor een ontwerp van de overvloed. Gebruik überhaupt geen schadelijke stoffen meer, is hun devies. Ook niet als ze net iets minder schadelijk zijn dan de stoffen die ze vervangen. Een gloeilamp vervangen door een spaarlamp is daarom onzin.
Het levert een boek vol originele gedachten en voorstellen op. Zoals spoorrails met zonnepanelen en windmolens op elektriciteitsmasten. Veel oplossingen lijken misschien te duur of lastig te realiseren, maar het enthousiasme van de auteurs is aanstekelijk en prikkelend. En dat is precies wat je nodig hebt in de zomer: een inspirerend boek dat met lef nieuwe ideeën en methodes presenteert. – Robert Vischer, redacteur techniek
Het verhaal van het menselijk lichaam. Evolutie, gezondheid en ziekte
Door Daniel E. Lieberman
Wij mensen zijn aangepast om te klimmen, te graven, te sjouwen en lange afstanden af te leggen. Daarvoor is energierijk voedsel nodig, met veel vetten en suikers. Vandaar dat we een zwak hebben voor patat, hamburgers en frisdrank. Maar in onze huidige omgeving, waarin we veel stilzitten en bijna geen zware lichamelijke arbeid verrichten, maakt dat voedsel ons ziek. Daniel Lieberman zegt het nog stelliger; onze omgeving dwingt ons om ziek te worden. En dus moeten we iets aan die omgeving veranderen. Maar dat lukt volgens Lieberman alleen als we de evolutie van ons lichaam begrijpen. Dat wordt dus bijspijkeren deze zomer. – Elles Lalieu, redacteur gezondheid
Economie
Door Arnold Heertje
Steeds vaker zijn economen de pleitbezorgers van een duurzame economie. Zoals de 80-jarige Arnold Heertje, die economische inzichten wil gebruiken om woningbouw, onderwijs en zorg weer op een humane wijze in te richten. Hij introduceert hiervoor de term ‘humaniseren’.
Economie krijgt daarmee opnieuw een meerwaarde, aldus Heertje in zijn nieuwe boek Economie. Het is geen ‘waardeloos’ vak, zoals sommige economen tegenwoordig zelf denken, omdat zij de huidige economische crisis niet hebben kunnen voorspellen. De economie moet ook buiten het grote geld om kunnen denken, benadrukt de emeritus hoogleraar economie aan de UvA steeds weer.
Dit boek had daarom eigenlijk ‘Humane economie’ moeten heten, en niet simpelweg ‘Economie’. Dit wekt ten onrechte de indruk dat het om een saai schoolboek zou gaan. Heertje rekt het begrip welvaart op – wat hij overigens niet voor de eerste keer doet – tot waarden die niet in geld uitgedrukt kunnen worden. Zo kan de economische wetenschap opnieuw dienstbaar worden en een medicijn vormen tegen doorgeschoten bureaucratisering in bijvoorbeeld de zorg, waar verpleegsters met een stopwatch in hun binnenzak hun beroep moeten uitoefenen. – Annemieke van Roekel, redacteur aarde & klimaat
De laatste paling. Sterke verhalen over ons eten.
Door Annemarie Geleijnse & Rineke van Houten
Het is een trend: we willen weten wat we eten, aldus wetenschapsjournalisten Annemarie Geleijnse en Rineke van Houten. Ben jij geïnteresseerd in waar supermarktproducten vandaan komen? Dan is ‘De laatste paling’ echt iets voor jou. In 22 korte, op zichzelf staande hoofdstukken passeren onder meer misstanden in de voedselindustrie de revue.
Sommige hoofdstukken openden mij de ogen. Dat consumenten geplaagd worden door misleidende marketing was me bekend. Maar wist je dat sommige chipsfabrikanten dezelfde gefrituurde aardappelschijfjes in zakken stoppen van verschillende merken? Waardoor de keus die je dacht te hebben er eigenlijk niet echt is? Ik wist dat niet. Maar ik hou van zulke feitjes. Ik probeer ze te onthouden, om in toekomstige kroegpraat over voeding mijn gesprekspartners ermee om de oren te kunnen slaan.
Dit luchtige, enthousiast geschreven boek beschrijft het verhaal achter ons eten in hapklare brokken. Perfect om te lezen op vakantie tussen de sappige kipkluiven van de barbecue door. – Mariska van Sprundel, redacteur functionele moleculaire systemen
Allemaal beestjes. Hoe bacteriën ons gezond houden
Door Jop de Vrieze
In ‘Allemaal beestjes’ gaat wetenschapsjournalist Jop de Vrieze op safari door zijn eigen lichaam. Hij vindt het tijd om kennis te maken met de 1,5 kilo beestjes die in en op hem wonen: de microbiota. Je kunt ze namelijk maar beter te vriend houden. Ze reguleren onze spijsvertering, maken deel uit van ons immuunsysteem, verzorgen onze huid, produceren vitamines en beïnvloeden zelfs ons gedrag. Hij beschrijft de laatste stand van zaken in dit relatief jonge onderzoeksveld aan de hand van experimenten waarin hij zelf regelmatig de proefpersoon is.
Zo laat hij zijn poep in Duitsland en Wageningen onderzoeken, wast zich dagen niet om te kijken wat er in zijn oksel leeft en reist af naar Tanzania om kennis te maken met de Hadza, waar hij getuige is van een bijzonder ritueel waarbij jagers de maaginhoud van een gedode antilope over zichzelf uitsmeren en de maag vervolgens rauw op eten. Het levert ze waarschijnlijk een veel bonter microbioom dan dat van ons. Een gemiddelde westerling heeft zo’n 1200 type bacteriën in zijn darmen, een gemiddelde indiaan in de Amazone 1600. Mogelijk hebben de Hadza er nog meer, waardoor ze nauwelijks te maken hebben met ziektes als kanker en chronische huidontstekingen.
‘Allemaal beestjes’ is een erg goed geschreven boek, dat niet alleen mooie verhalen bevat, maar ook vol met nieuwe inzichten staat, die goed onderbouwd zijn met meer referenties dan een gemiddeld proefschrift. Enige nadeel is dat er zoveel nog niet bekend is. Reden voor een vervolg over een paar jaar? – Anne van Kessel, redacteur biologie
Exodus. Hoe migratie onze wereld verandert
Door Paul Collier
Met een Nederlands paspoort reis je vrij gemakkelijk de wereld rond. Voor een groot deel van de wereldbevolking ligt dat toch anders en zijn grensposten enorme obstakels. Hoogleraar Economie Paul Collier legt uit dat juist de armste mensen veelal geen kans maken te migreren. Het is vooral de elite die wegtrekt uit arme gebieden, een uittocht die desbetreffende landen niet bepaald verder helpt.
Door deze en andere gevolgen van migratie voor de achterblijvers, de migranten zelf en het gastland uiteen te zetten, probeert Collier het verhitte migratiedebat van een feitelijke analyse te voorzien. Stof tot nadenken dus op mooie zomeravonden, binnen of buiten onze landsgrenzen. – Annerienke Fioole, redacteur maatschappij
Een stok om mee te denken. De techniek van filosofen
Door Coen Simon (red.)
Dit jaar was het aansprekende thema van de Maand van de Filosofie ‘mens en techniek’. Het bleek een thema waar je aardig op los kunt filosoferen. Want de mens creëert steeds nieuwe technieken, maar mens en wereld veranderen zélf ook weer met elke nieuwe techniek. Over wat dat zoal betekent hebben allerhande filosofen – van Plato tot de hedendaagse denker Peter Sloterdijk – allerlei interessante dingen gezegd.
Coen Simon bundelt in ‘Een stok om mee te denken’ de mooiste filosofische gedachten over de nieuwste technieken. Wat schreef Plato bijvoorbeeld over het schrift, Roger Scruton over het muziekinstrument of Walter Benjamin over de film? Niet alle auteurs van Simon zijn even gemakkelijk, maar boeiend is het zeker en wat moet je anders doen, uitgestrekt liggende op dat mediterraanse strand? – Maarten Muns, redacteur geesteswetenschappen
Nobel op de kaart. Op zoek naar de Nederlandse Nobelprijswinnaars van vroeger en nu
Door Martijn van Calmthout en Jelle Reumer
Blijf je deze zomer in Nederland? Dan bieden Martijn van Calmthout en Jelle Reumer je een aantal aardige ideeën voor dag- of weekendtrips. In hun boek ‘Nobel op de kaart’ localiseren ze de tastbare sporen van alle Nederlandse Nobelprijswinnaars. Geboortehuizen, grafstenen, standbeelden, plaquettes en monumenten – niets ontsnapt aan hun aandacht. Daarnaast beschrijven ze op boeiende wijze het verhaal van de laureaten: hun levensloop, hun ontdekkingen en hun wetenschappelijke discipline. Dus trek er op uit, naar Amsterdam, Leiden, Utrecht en al die andere plaatsen. En verdiep jezelf in deze 21 giganten van de Nederlandse wetenschap. – Harm Ikink, redacteur scheikunde
Kennis in beeld: Denken en doen in de Middeleeuwen
Door Andrea van Leerdam e.a.
Voor wie geïnteresseerd is in het denken en doen van de middeleeuwse mens is dit een heerlijk boek. Wat dachten ze toen en waarom eigenlijk? Het boek is heel breed opgezet en elk van de 20 hoofdstukken behandelt een ander thema. Van tafelmanieren tot de kosmos en van muziek tot de innerlijke vrouw. De auteurs – elk expert op hun vakgebied – leggen aan de hand van originele teksten duidelijk uit waar de middeleeuwers hun ideeën over de wereld om hen heen vandaan haalden. De vele gekleurde afbeeldingen brengen het geheel tot leven. Al met al een interessant boek dat ons een beeld geeft van de middeleeuwen, door de ogen van de middeleeuwers zelf. En nog wetenschappelijk verantwoord ook: daar kun je mee gezien worden op het strand. – Marjolein Overmeer, redacteur geesteswetenschappen
Spijkerbalsem
Door Wim Daniëls
Spijkerbalsem… wat een prachttitel! Het boek is een bundeling columns die Wim Daniëls schreef voor het radioprogramma Spijkers met Koppen. Vandaar dus die spijkers, maar iemand die geïnteresseerd is in taal heeft gelijk allerlei associaties. Het allereerste schrift, spijkers zoeken op laag water… Die laatste uitdrukking is overigens ook mooi van toepassing op deze bundel, omdat er oeverloos gemijmerd wordt over vragen als: Waarom wordt er nu zoveel gesproken over straks? Wat betekent mager in mager spek? Waarom zijn er zo weinig kinderen met de naam Wim? Het boek brengt balsem voor de ziel, in die zin dat het de dagelijkse hectiek lekker relativeert.
Die lichtheid heeft natuurlijk ook te maken met het tekstgenre. Een columnist heeft niet altijd als doel om veel kennis over te dragen. In Spijkerbalsem leer je dan ook niet bijster veel over taal. Dat mis ik als taalkundige natuurlijk wel. En jammer dat de taalcanon ontbreekt in de column over canons. Maar waarschijnlijk verscheen deze column nog vóór de taalcanon uitkwam. Overigens wél veel leuke weetjes – Wist je dat ‘Alle hens aan dek’ gewoon Steenkolenengels is? Of dat combinaties van drie woorden (Boer zoekt vrouw) altijd lekker bekken? Toch geef ik mijn eindoordeel in slechts één woord: ont-haast-end! – Mathilde Jansen, redacteur taalwetenschap
Lees meer over ‘Spijkerbalsem’
De dromenwever
Door Douwe Draaisma
Je loopt binnen op je werk, en ontdekt opeens dat je geen broek aan hebt. Je bent bang om te zakken voor een tentamen dat je tien jaar geleden al hebt gehaald. Wat betekenen naaktdromen en tentamendromen, vliegdromen of erotische dromen? Hoe ontstaan lucide dromen, waarin je droomt en tegelijkertijd wéét dat je droomt? Is onze droomwereld cultureel bepaald? Zulke vragen bespreekt psycholoog Douwe Draaisma in De dromenwever.
Je hoeft niet bang te zijn voor spirituele droomduidingen – daar moet Draaisma niets van hebben. En ook niet voor harde neurobiologische feiten over slaap, want die verklaren niet wát we dromen en al helemaal niet wat deze nachtelijke hersenspinsels voor de dromer betekenen. En precies daarnaar is Draaisma benieuwd. Hij ontleedt elk type droom met prachtige anekdotes en poëtische observaties van bevlogen onderzoekers die zelf jarenlang een droomdagboek hebben bijgehouden. Elke lezer zal zijn eigen droomwereld in de verhalen herkennen. Een heerlijk boek om je mee terug te trekken in een donker hoekje van de camping. – Anna Tuenter, redacteur hersenen & gedrag
Think like a freak. Dwarsliggers bereiken meer
Door Steven Levitt and Stephen Dubner
De auteurs van dit boek schreven eerder het befaamde Freakonomics. Daarin toonden Levitt en Dubner al aan dat alledaagse problemen het beste opgelost kunnen worden door “gedrag dat tegen elke normale intuïtie indruist”. Dit boek geeft je nu het gereedschap dat zelf eens te proberen. En wel door op een onorthodoxe manier te gaan denken. Daar zijn gelukkig geen vervelende acties voor nodig. Zo moet je denken als een kind, en populaire aannames dat doorzetten beter is dan opgeven of dat talent een voorwaarde is voor succes lekker aan de wilgen durven te hangen.
Jammer is wel dat niet alle tips even vernieuwend zijn, zoals het advies je morele oordeel opzij te zetten als je iets onderzoekt. Maar het boek leest supervlot weg en mocht je je toch niet helemaal kunnen vinden in de aanbevolen denkwijzes, dan ben je in ieder geval wel weer vele grappige en interessante feitjes rijker. – Marloes van Amerom, redacteur maatschappij
Lees meer over ‘Think like a freak. Dwarsliggers bereiken meer’
Bèta voor alfa’s
Door Diederik Jekel
Veel ‘alfa’s’ blijven graag ver weg van gebieden als de natuurkunde en scheikunde. Wetenschapsjournalist Diederik Jekel doet met zijn in februari verschenen ‘Bèta voor alfa’s’ een poging deze wereld voor hen wat dichterbij te brengen. Het is nogal een uitdaging, zó veel van de wonderlijke natuurwetenschappelijke wereld uitleggen in een boek dat in een koffer moet passen.
Jekel slaagt daar gedeeltelijk in. Dat ligt niet aan Jekels uitstekende vermogen om iets moeilijks aan de hand van een begrijpelijke analogie uit te leggen. Zijn boek staat vol met slimme analogieën en leest als een trein. Het probleem is meer het schier oneindige aantal vragen dat hij in het boek probeert te beantwoorden. Verpakt in een lopend verhaal doet dat de lezer af en toe duizelen, en zeker een alfa. Het boek had misschien beter ‘Bèta voor bèta’s’ kunnen heten. Desalniettemin een vermakelijk boek dat je ongetwijfeld nieuwe inzichten en uren leesplezier oplevert. Inpakken dus. – Roel van der Heijden, redacteur natuur- & sterrenkunde
