Je biologische leeftijd geeft de snelheid aan waarmee je lichaam veroudert. Mogelijk is een deel van die veroudering met simpele oplossingen terug te draaien. Redacteur Mariska van Sprundel kwam haar biologische leeftijd te weten.
Hij knijpt zijn ogen samen en neemt me tijdens het videobellen op via zijn computerscherm. Een paar seconden is het stil. “42 jaar”, zegt hij vertwijfeld. Mis. Verouderingsbioloog Georges Janssens van het Amsterdam UMC zit er vijf jaar naast als ik hem vraag mijn kalenderleeftijd te raden. Hij trekt een verontschuldigend gezicht. “Je zou kunnen zeggen dat ik expert ben op het gebied van veroudering, maar niet als het aankomt op iemands leeftijd schatten.”
Het begon toen ik eind twintig was. Met een pincet plukte ik de springerige, grijze haren weg van de scheiding op mijn hoofd. Inmiddels is er geen houden meer aan, ook niet trouwens aan de opkomst van fijne rimpeltjes in mijn gezicht. De veroudering slaat zichtbaar toe, zeker in vergelijking met sommige vriendinnen wiens huid nog weinig plooien vertoont. Alsof het verouderingsproces bij hen in een lagere stand staat.
Het is waar dat niet iedereen even snel veroudert. De ene tachtigjarige wandelt met gemak tien kilometer, terwijl de andere bijna niet meer op kan staan uit zijn stoel. Hoe ver je bent in het verouderingsproces, is te voorspellen aan de hand van de biologische leeftijd, de werkelijke staat waarin je lichaam zich bevindt. De biologische leeftijd van een persoon kan meerdere jaren voor- of achterlopen op de kalenderleeftijd. Volgens recente studies onthult je biologische leeftijd beter hoeveel gezond leven er nog in je zit dan het aantal kaarsjes op je verjaardagstaart.
Aan kalenderleeftijd valt niks te sleutelen. Op mijn volgende verjaardag zal ik onvermijdelijk 38 worden. Biologische leeftijd lijkt daarentegen flexibeler, wat zowel goed als slecht is. Aandoeningen als hoge bloeddruk en diabetes duwen de veroudering en dus de bio-leeftijd vooruit. Een gezonde leefstijl kan het proces vertragen.
Het is een aantrekkelijk idee om uit te vinden hoe oud je echt bent, van binnen. Mijn overwegend plantaardige eetpatroon en dagelijkse hardlooprondjes moeten toch wat waard zijn?
Chemische markering op het DNA
Janssens heeft, na zijn miscalculering, gelukkig ook goed nieuws voor mij. Uiterlijke tekenen van veroudering, zoals grijs haar en rimpels, zijn geen directe reflectie van het interne verouderingsproces. “De huid van iemand die veel in de zon zit veroudert sneller, maar op de veroudering van je hart of andere organen heeft zonlicht weinig invloed”, zegt Janssens. “Of neem kaalheid, wat sterk beïnvloedt wordt door je genen. Ben je kaal dan zie je er ouder uit, maar het zegt niet veel over de staat van je lichaam.” Vroeg grijs worden, zoals in mijn geval, kan evengoed een genetische kwestie zijn. Ook al zie ik er niet per se jong uit voor mijn 37 jaar, daarmee is niet gezegd dat ik versneld verouder. Dat is alvast een opluchting.
Betrouwbaar vaststellen of iemand op fysiologisch niveau een snelle of langzame verouderaar is, is niet makkelijk, aangezien biologische leeftijd niet direct te meten is. Wetenschappers proberen de snelheid van het verouderingsproces daarom af te leiden uit dingen die ze wél kunnen meten. In de ouderengeneeskunde gebeurt dat aan de hand van een serie lichamelijke en cognitieve metingen. Meet je bij een oudere het BMI, vetpercentage, spiermassa, spierkracht, evenwicht en cognitieve functie, dan rolt er een bio-leeftijd uit die vrij goed het risico op ouderdomsgerelateerde ziekten voorspelt.
Een andere strategie om te voorspellen hoe nabij de dood is, is door biomarkers in weefsels te meten. Onderzoekers kijken bijvoorbeeld naar eiwitten in het bloed, chemische markeringen op het DNA of de samenstelling van de bacteriën in de darmen. “De best beschreven biomarker op dit moment is DNA-methylatie”, legt Janssens uit, die onderzoek doet naar de moleculaire kenmerken van gezonde veroudering.
Onder invloed van leefstijl en omgevingsfactoren binden methylgroepen zich op sommige plekken in ons DNA, chemische markeringen die beïnvloeden of genen worden worden afgelezen of niet. Bindt een methylgroep aan het stuk DNA, dan staat het onderliggende gen ‘uit’. Idealiter wil je ‘slechte’ genen, die te maken hebben met ontsteking of kanker, ‘uit’ hebben staan. ‘Voordelige’ genen wil je actief hebben. “Het is goed bekend hoe het patroon van DNA-methylatie verandert met oplopende leeftijd, maar over de betrouwbaarheid van deze methode om biologische leeftijd te schatten is nog veel discussie”, zegt hij. “DNA-methylatie is op dit moment vooral een goede voorspeller voor je kalenderleeftijd.”
Aantal stappen per dag
Terwijl wetenschappers experimenteren met verschillende biomarkers om de staat van veroudering te meten, zijn er al bedrijven zoals MyDNAage en TheNu, die dit soort tests verkopen aan consumenten. Voor honderden euro’s kun je bloed of speeksel opsturen naar een lab voor een berekening van je bio-leeftijd. Janssens en zijn collega’s willen het simpeler maken om een idee te krijgen van je interne veroudering. Ze ontwikkelden de online calculator PhysiAge, waarin je gegevens invult over bloeddruk, suikergehalte en het dagelijks aantal stappen.
Deze calculator is nog steeds niet echt simpel, niet iedereen heeft deze meetwaarden slingeren. Mijn bloeddruk is vier jaar geleden bijvoorbeeld voor het laatst gemeten. Toevallig weet ik wel de waarde van mijn bloedsuikergehalte, die is laatst bepaald in een bloedonderzoek via de huisarts. Je bloedsuikerspiegel in nuchtere toestand, voor je ‘s ochtends iets eet, stijgt langzaam door ouderdom en hangt daarnaast samen met je voedingspatroon, waardoor het een goede indicator is voor je gezondheid.
Bij het dagelijkse aantal stappen vul ik negenduizend in, een gemiddelde van vijf dagen hardlopen en twee dagen met slechts een wandeling naar de supermarkt. Blijkbaar is mijn biologische leeftijd 33,5. Ruim drie jaar jonger dan mijn kalenderleeftijd.
Jonger door leefstijl
Ik durf te gokken wat verantwoordelijk is voor het positieve resultaat. Ik ben gek op hardlopen, eet mijn groente en fruit, rook niet, drink weinig alcohol, ervaar weinig stress in mijn leven en kom aan acht uur slaap per nacht. Wat dat betreft had ik kunnen voorspellen dat mijn bio-leeftijd lager zou uitvallen dan 37. Mensen die al met hun gezondheid bezig zijn, zien in de score bevestigd dat ze goed bezig zijn. “Klopt”, zegt Janssens, zelf 38, maar in fysiologisch opzicht vijf jaar jonger. “De relevantie van een leeftijdsvoorspeller is vooral dat het motiverend kan werken. Heb je een PhysiAge jonger dan je kalenderleeftijd, dan is dat een goede indicatie dat je leefstijl werkt voor jou, dat die bijdraagt aan je gezondheid op de lange termijn.” Zijn ouders vulden de calculator ook in, beiden bleken fysiologisch jonger te zijn. “Toen ze dat zagen, gingen ze gelijk extra wandelen.”
Neem de score met een korreltje zout, adviseert hij daarentegen. Zoveel kun je er niet uit afleiden over je gezondheid en levensverwachting. Wetenschappers zijn nog volop aan het uitproberen welke maten betrouwbaar reflecteren wat er gaande is in ons lichaam. “Elk orgaan, elk deel van je lichaam, kan bovendien met een andere snelheid verouderen. Er is nu geen enkele test die hier rekening mee houdt”, aldus Janssens.
Veroudering terugdraaien
Dat neemt niet weg dat de wetenschap al druk in de weer is met manieren om het interne verouderingsproces te vertragen, of zelfs terug te draaien. “Zo’n twintig procent van je biologische leeftijd kan verklaard worden door genetica, daar verander je niks aan”, zegt Janssens. “Maar hoe snel je veroudert komt voor het grootste deel aan op leefstijl.”
Goed eten en genoeg bewegen zijn de voor de hand liggende dingen die je kunt doen om jaren af te schaven van je bio-leeftijd. Maar er is meer. Medicijnen. Supplementen. De laatste jaren leverden verschillende klinische trials aanwijzingen dat de biologische leeftijd met medicijnencocktails is om te keren, al weten onderzoekers het fijne er nog niet van.
Stel, je weet je biologische leeftijd omlaag te krijgen. Wat dan? Krijgt iemand die fysiologisch jonger is er extra jaren bij aan levensduur? Of gaat het om extra gezonde jaren zonder chronische ziekten? Janssens kan het niet met zekerheid zeggen. “We hopen op meer gezonde jaren en dat is wat we doorgaans zien. Mensen die biologisch jonger zijn, zijn eigenlijk gewoon gezonder. Gezondheid is waar we naar streven.”
