Zo kun je de wetenschap een handje helpen

Door de coronacrisis staat het normale leven al een tijdje stil. Veel mensen zitten thuis en de verveling begint toe te slaan. Nu maar afwachten tot de wetenschap met oplossingen komt. Of niet? Kunnen we niet zelf ook de handen uit de mouwen steken? En wat heeft de wetenschap aan onze hulp? NEMO Kennislink sprak met Tine Huyse, bioloog en co-auteur van het boek Citizen Science. Hoe burgers de wetenschap uitdagen, over hoe burgerwetenschap een rol speelt tijdens de coronacrisis.

Wat is burgerwetenschap?

“Burgerwetenschap is wetenschappelijk onderzoek dat wordt uitgevoerd door of samen met burgers. De betrokkenheid van de burgers varieert van het verzamelen van data tot echt samen met wetenschappers een project opstarten. Het komt ook voor dat burgers zelf het initiatief nemen om een wetenschapsproject op te zetten.”

Waarom is burgerwetenschap juist nu belangrijk?

“Landen waar burgers het meeste vertrouwen hebben in hun politieke leiders en hun wetenschappers zijn beter in staat om de crisis te bedwingen. Burgerwetenschap is de manier bij uitstek om de band tussen burgers en wetenschappers te versterken. Zelfs als mensen maar beperkt betrokken zijn bij een project, stijgt hun kennis en vertrouwen in het onderzoek enorm. Het zorgt ervoor dat burgers de wetenschappers echt serieus nemen. Dat vind ik cruciaal.”

“Daarnaast is er in deze tijd van crisis extra behoefte aan goede samenwerking. Het kan burgers mentaal sterken om aan iets groters deel te nemen nu ze zich misschien opgesloten voelen in hun huis.”

Wat voor initiatieven zijn er met betrekking tot de coronacrisis?

“Wat je veel ziet zijn zogenaamde fab labs, waarbij mensen met behulp van online protocollen thuis bijvoorbeeld mondmaskers kunnen maken. Er zijn ook online hackathons, waarbij mensen met verschillende achtergronden samen innovatieve oplossingen bedenken voor concrete problemen in de samenleving. Deelnemers van over de hele wereld kwamen zo in korte tijd al met indrukwekkend veel oplossingen.”

“Een ander opvallend project is het online videospel Foldit. Mensen kunnen daarmee proberen de structuur van bepaalde eiwitten van het coronavirus te voorspellen. Dat kan helpen in de zoektocht naar medicijnen tegen het virus. In 2011 heeft een vergelijkbaar project al eens tot een doorbraak geleid in onderzoek naar HIV.”

Waarom willen mensen nu aan dit soort wetenschapsprojecten meedoen?

“Een veelvoorkomende motivatie is wantrouwen. Sommige mensen vragen zich af of wetenschappers hen wel alles vertellen en willen het liever zelf in de hand houden. Daarnaast zijn er ook mensen die juist positief zijn ingesteld en vooral willen helpen. Ook heb je nog mensen die, nu ze toch thuis zitten, gewoon iets leuks en nuttigs met hun tijd willen doen.”

Heeft het ook echt zin? Kunnen burgers een verschil maken in wetenschappelijk onderzoek?

“Zeker. In onderzoek is vaak veel data nodig. Wetenschappers kunnen veel meer data verzamelen als burgers hen daarbij helpen. Bovendien kan het in sociologisch onderzoek bijvoorbeeld een meerwaarde zijn als input direct van burgers zelf komt. Uiteindelijk kunnen burgers zelf het beste zeggen waar zij behoefte aan hebben als ze problemen opmerken in hun omgeving.”

Burgers hebben toch minder onderzoekservaring dan experts. Kun je de resultaten dan wel serieus nemen?

“Je moet burgers niet onderschatten. Er leeft veel expertise in de samenleving. Mensen met verschillende achtergronden kunnen samen oprecht doorbraken maken doordat ze als groep out of the box denken. Zo ontstaan er soms burgerwetenschapsprojecten die zeker kunnen meedingen met de kwaliteit van ander wetenschappelijk onderzoek. In hoeverre burgers echt inhoudelijk kunnen bijdragen hangt natuurlijk wel af van het soort onderzoek en het onderwerp.”

“Veel projecten vragen burgers te helpen met het verzamelen van data. Om te voorkomen dat de verantwoordelijke wetenschapper daarbij met foutieve data komt te zitten, zijn er tegenwoordig veel manieren om met statistiek en ingebouwde controles in de gaten te houden of de data die mensen aanleveren wel kloppen.”

Wat bepaalt of een burgerwetenschapsproject werkt? Wanneer is het niet nuttig?

“Wetenschappers moeten de deelnemers goed blijven motiveren, want studies tonen aan dat mensen snel afhaken als zij zich niet betrokken voelen. Het kan zomaar gebeuren dat een project wetenschappelijk sterk is, maar dat mensen massaal afhaken omdat het te moeilijk is.”

“Andersom kan ook. Er zijn voorbeelden van projecten die heel enthousiasmerend werken, maar wetenschappelijk gezien eigenlijk gefaald zijn omdat de data niet bruikbaar zijn.”

“Initiatieven van burgers zelf zijn ook niet altijd even nuttig. Soms komen mensen bijvoorbeeld met hun eigen apparatuur aanzetten om luchtvervuiling in hun wijk te meten. Als zij een andere parameter meten dan de standaard is, dan blijken de data achteraf niet bruikbaar.”