Zin in zinvol werk

Twintig tot vijftig procent van de mensen heeft volgens henzelf een baan die niets toevoegt aan de maatschappij. Dat claimde de Amerikaanse vooraanstaand antropoloog David Graeber in 2013 op basis van een peiling in de Verenigde Staten en Engeland. Het gaat om banen als hondenwassers, pizzabezorgers en scrum-masters: banen die we volgens Graeber niet missen als ze weg zijn.

“Het is voor mensen erg lastig te zeggen of hun baan doelloos is”, zegt antropoloog Jelle Wiering van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij doceert aan de master werk en zingeving en onderzoekt waarom mensen überhaupt werken, en wanneer zij dit werk als zinvol ervaren. “Als ik als onderzoeker iets publiceer in een wetenschappelijk tijdschrift, kan ik zeggen: het is bullshit, want wie leest dat nou?”, zegt hij. “Maar dat is te makkelijk. Je weet nooit of iemand door jouw werk op een geniaal idee komt.”

Ook andere onderzoekers zetten vraagtekens bij de cijfers die Graeber noemt. Zo zagen Britse onderzoekers in de data uit een Europese vragenlijst dat in 2015 nog geen vijf procent van de Europeanen zijn werk zinloos vond. Een onderzoek van de Erasmus Universiteit uit 2018 laat zien dat zo’n acht procent van de Nederlanders vindt dat hun werk niets bijdraagt aan de samenleving. Nog eens zeventien procent twijfelt aan het nut.

Die percentages vind Wiering nog steeds hoog. “Als we begrijpen hoe mensen betekenis ervaren in hun werk, kunnen we daaruit lessen trekken voor zinloze banen. Maar we moeten pas iets doen wanneer mensen het niet prettig vinden dat hun werk zinloos is. Of dat ook zo is, is een andere vraag.”

Verveling

Dat we überhaupt nadenken over zingeving in werk, is een luxe, vindt Wiering. "Veel mensen werken tegenwoordig vier dagen per week. Ze kijken naar wat praktisch gezien het handigste is, en naar hun idealen op werkgebied. Dat kon vroeger helemaal niet."

Biedt het werk niet de zingeving die je zoekt, dan proberen mensen vaak andere bronnen te vinden om zin uit te halen, zegt hij. "De hond uitlaten, er zijn voor familie, dat soort zaken. Op hun werk gaan mensen dan vaak andere dingen doen." Heel bekend is 'quiet quitting': je werkt wel, maar doet niet meer dan absoluut noodzakelijk.

In het uiterste geval ontwikkelen mensen een 'bore-out'. "Je raakt dan zo verveeld op je werk dat je burn-outklachten ontwikkelt", zegt Wiering. "Mensen zijn continu angstig. Ze denken dat de baas ontdekt dat ze niks doen." Het fenomeen komt - paradoxaal genoeg - ook voor bij banen waarin mensen het heel druk hebben, maar waar de taken zo herhalend zijn dat men ze als saai ervaart.

Vrienden worden

De vraag is wiens taak het is om een zinvolle baan te creëren. "Komt dat vanuit waardering vanuit de samenleving voor het werk dat mensen doen? Dat zag je bijvoorbeeld met de breed gedragen bonus voor verpleegkundigen tijdens de covid-pandemie. Of moeten bedrijven hun werk zinvoller maken? Zij hebben immers baat bij productievere werknemers."

Sommige mensen vinden hun werk zó betekenisvol, dat ze genoegen nemen met een lagere beloning. Ongeveer de helft van de werknemers krijgt overwerk niet uitbetaald, bleek in 2017 uit onderzoek van TNO. Ook in de zorg wordt veel overgewerkt, in 2021 is dat voor vrouwen zo’n 3 uur per week, blijkt uit het Nationaal Salaris Onderzoek.

Sonja Mulder, één van de studenten van Wiering, deed onderzoek onder docenten. Zij krijgen soms maar vier dagen per week betaald, terwijl ze de vijfde dag onbetaald nakijken. Het heeft te maken met een soort loyaliteit aan je werkgever en je studenten, weet Wiering. "Zien dat je student faalt door jouw toedoen, doet wat met je. Je bent daardoor bereid om ver te gaan, maar dat kan ook gemakkelijk misbruikt worden."

Koffiedrinken

Dat zingeving alleen in grote dingen zit, is een misvatting, zegt Wiering. ‘Mensen denken bij zingeving vaak aan grote onderwerpen, zoals je identificeren met het lot van de organisatie. De praktische en kleine dingen van zingeving, zoals goede koffie, een gesprek of kunnen lachen op het juiste moment, worden onderschat.’

Volgens sommige theorieën moet je als werknemer vrienden worden met je collega’s om zingeving te ervaren. Er bestaan zelfs cursussen die hierop zijn gericht, zegt Wiering. "Maar onderzoek laat zien dat vrienden worden lang niet altijd in het belang van de werknemer is. Het maakt ook dat je extra hard gaat werken en zadelt je op met een vervelende extra verantwoordelijkheid."

Voor wie voor zijn gevoel zinloos werk doet, heeft Wiering nog een belangrijke overweging. "Hoe waarderen collega’s je en wat betekent die waardering voor je? En welke dingen kun je buiten je werk doen doordat je deze functie beoefent? Als je minder zinvol werk doet en je zingeving uit andere bezigheden kunt halen, dan is dat prima."

Mocht je echt op zoek zijn naar een andere baan, dan draagt een tijd van bezinning vaak bij aan een goede keuze, weet Wiering. "Het is belangrijk niet halsoverkop een nieuw pad in te slaan dat later ook dood blijkt te lopen. Je kunt beter eerst de tijd nemen en nadenken over wat je graag in je werk wilt ervaren."