Zijn kinderen echt zulke taalwondertjes?

Een nieuwe taal leren gaat niet zomaar. Als je bijvoorbeeld Italiaans wilt leren om in je favoriete vakantieland een woordje mee te kunnen praten, zul je flink wat tijd moeten investeren. Na een beginnerscursus kun je misschien wat simpele gesprekjes voeren, maar wil je je kunnen mengen in een Italiaans gesprek over de politiek dan ben je snel jaren bezig. En dan nog is de kans dat je op moedertaalniveau kunt leren spreken zeer klein – als je tenminste niet besluit om in Italië te gaan wonen.

Toch hebben we allemaal onze moedertaal zonder veel moeite geleerd. Althans, het lijkt alsof we er weinig voor hoefden te doen. Als kind leer je taal op een heel natuurlijke manier, gewoon door goed te luisteren, en zonder moeilijke grammaticaboeken tot je te nemen. Maar dat het weinig moeite kost is toch echt een fabeltje volgens Sybren Spit. “Baby’s zijn de hele dag door bezig met het leren van taal, er gaan tienduizenden uren in zitten. Die tijd hebben wij volwassenen simpelweg niet.”

Ons bewustzijn staat niet aan of uit

Spit twijfelde dus over eerdere aannames dat kinderen in vergelijking met volwassenen taal heel snel en gemakkelijk leren. Hij werd vooral geïnspireerd door het boek Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? van Frans de Waal, waarin de bioloog laat zien dat er achter het gedrag van dieren veel meer schuilgaat dan we op het eerste gezicht denken. Door op een andere dan de traditionele manier te meten, kun je de cognitie van dieren veel beter in kaart brengen.

Spit wilde op dezelfde manier ontrafelen wat er omgaat in het kinderbrein. Want dat we het proces magisch noemen, komt misschien vooral doordat we er eigenlijk niet genoeg over weten. “Er wordt vaak gedacht dat kindertaalverwerving een volledig onbewust proces is, dat helemaal automatisch gaat. In bewustzijnspsychologie bestaat echter een lange onderzoekslijn die laat zien dat ons bewustzijn niet aan of uit staat, maar dat het allerlei gradaties kent. Met dat brede spectrum in ons achterhoofd wilden we kijken: misschien zijn kinderen zich wel bewust van de taalregels, maar nog niet op zo’n manier dat ze het mooi onder woorden kunnen brengen, zoals volwassenen dat doen.”

Woordjes leren: zambo, pano en bovo

In zijn promotieonderzoek nam hij de proef op de som. In een eerste reeks experimenten liet hij vijftig kinderen uit groep 1 en 2 van de basisschool (een zo jong mogelijke groep, maar net oud genoeg om aan een experiment mee te kunnen doen) woordjes én een grammaticaregel van een niet-bestaande taal leren. Daarvoor plukte hij ingrediënten uit het Esperanto en West-Afrikaanse talen. “Ik heb een woordenboek Esperanto opengeslagen en daar willekeurig woorden uit gepakt, en daar vervolgens een eigen betekenis op geplakt”, vertelt Spit. “Een voordeel van die woorden is dat ze heel systematisch zijn opgebouwd. Zelfstandig naamwoorden hebben bijvoorbeeld allemaal twee lettergrepen, zoals zambo, pano of bovo.”

Spit paste de woorden die hij gebruikte voor het experiment zo aan, dat ze allemaal even makkelijk te leren waren voor moedertaalsprekers van het Nederlands. Daarnaast voegde hij een grammaticaregel toe die voorkomt in de West-Afrikaanse Gbe-talen, en versimpelde deze voor de kleuters. Het ging om een regel die bepaalt hoe je meervouden maakt. Elk zelfstandig naamwoord dat ze leerden werd vergezeld van een van de grammaticale woordjes tra of pli, waarbij tra geen betekenis had, en pli stond voor meervoud. Tra zambo kan zowel één als twee appels betekenen, maar pli zambo staat altijd voor meer dan één appel.

Gokspelletje: één of meer appels?

De kleuters kregen gedurende een half uur een verhaal te horen over vier kinderen die afreizen naar een ver land en een nieuwe taal moeten leren. Tussendoor kregen ze plaatjes voorgeschoteld waarbij ze beschrijvende zinnetjes hoorden als Maria rigarda tra zambo, ‘Maria eet een appel’. Om de kinderen bij de les te houden, kregen ze de opdracht om regelmatig woordjes en zinnetjes te herhalen.

In een van de experimenten deden ze na afloop een gokspelletje. Daarbij kregen ze steeds een woordcombinatie voorgelegd, zoals tra zambo en pli zambo en een plaatje dat één of meerdere appels liet zien. Bij tra zambo zijn beide plaatjes goed omdat het woordje tra niks zegt over enkelvoud of meervoud; bij pli zambo is alleen het plaatje waarop meerdere appels staan afgebeeld de juiste. De kinderen mochten in dit spel steeds kiezen of ze het correcte antwoord wilden gokken of niet. Spit: “De uitkomst was dat de kinderen bij woordcombinaties met pli meestal wilden gokken, maar niet bij combinaties met tra. Dit laat zien dat ze zich wél bewust waren van de regel: omdat pli het enige woordje is dat iets zegt over meervoud, kun je alleen bij deze vorm de juiste keuze maken. Dat hadden de kinderen dus door, terwijl ze de regel zelf niet onder woorden konden brengen.”