Zes vragen over de koortslip

De oorzaak van een koortslip is een virus: herpes simplex type 1 (HSV-1). Ook HSV type 2 kan een koortslip veroorzaken. De meeste mensen dragen het virus bij zich. Schattingen daarvan lopen uiteen van 60 tot 80 procent van de bevolking. Je loopt het virus op door direct huidcontact (zoals zoenen) of via besmette voorwerpen. Vaak loop je in de kleuterleeftijd een besmetting op. Dan krijg je geen koortslip, maar een ontsteking van de slijmvliezen in je mond. Maar het kan ook heel goed dat je helemaal niets merkt van de besmetting. Je kunt het virus ook doorgeven zonder dat je het in de gaten hebt. Je draagt het virus de rest van je leven bij je.

Een koortslip is irritant en soms pijnlijk, maar voor de meeste mensen tamelijk onschuldig. Laat je een koortslip op zijn beloop, dan geneest die doorgaans binnen 1-2 weken. Voor pasgeboren baby’s kan besmetting met het herpessimplexvirus, vooral als het gaat om type 2, wél gevaarlijk zijn omdat zij vaak nog geen afweer hebben tegen het virus. Die afweer hebben ze wel als de moeder tijdens de zwangerschap vaak een koortslip heeft. 

Ook mensen die een verminderde afweer hebben, zoals mensen met hiv, kanker of mensen die een stamceltransplantatie hebben gehad kunnen ernstig ziek worden van een besmetting. Hetzelfde geldt voor mensen met constitutioneel eczeem, ook wel atopisch eczeem genoemd: zij kunnen er bijvoorbeeld hersenvliesontsteking aan overhouden.

Bij de drogist zijn allerhande zelfzorgmiddelen tegen koortslip verkrijgbaar, zoals crèmes met zinkoxide of zinksulfaat. Zink is namelijk betrokken bij wondgenezing én heeft mogelijk een antivirale werking. Hoe goed crèmes met zinkoxide of zinksulfaat daadwerkelijk helpen om van je koortslip af te komen, is onduidelijk. Het weinige onderzoek dat ernaar gedaan is, is namelijk van matige kwaliteit. Maar behalve dat zinkoxide nogal opvallend – en daarmee soms onwenselijk - wit is, kan het ook weinig kwaad. Voor antivirale crèmes zoals acyclovir is iets duidelijker dat je koortslip er iets sneller - ruim een halve dag - van over gaat. Voorwaarde is dan wel dat je op tijd begint te smeren: als de branderigheid begint en nog vóórdat je blaasjes hebt.

Als je het virus eenmaal bij je draagt, kom je er niet meer vanaf. Een terugkerende koortslip is dus niet een nieuwe herpessimplexinfectie, maar altijd het gevolg van een sluimerend virus dat weer actief wordt. Dat zit zo: na die eerste infectie verstopt het virus zich in de zenuwcellen van je huid en blijft daar slapend aanwezig, buiten het bereik van je afweersysteem. Zo nu en dan wordt het virus weer wakker gepord. Dat kan maanden duren, of zelfs jaren. Hoe en waarom het virus opeens wakker wordt, is niet helemaal duidelijk. Vermoedelijk heeft het te maken met ontstekingsreacties in je lichaam. Daarbij komt onder andere het stofje interleukine 1β vrij. Dit stofje prikkelt zenuwcellen, waardoor het virus actief wordt en een nieuwe koortslip veroorzaakt.

De naam zegt het al: een koortslip heeft, soms althans, iets met koorts te maken. Koorts is een teken dat je lichaam bezig is een infectie met een bacterie of een virus te bestrijden. Heb je daarnaast ook nog een slapende herpes simplex, dan ziet die zijn kans schoon en kan hij de kop op steken. Je afweersysteem heeft het nakijken. Naast koorts wekken ook UV-straling uit zonlicht en stress ontstekingsreacties op, die vervolgens een koortslip kunnen uitlokken. Mensen die veel buiten werken en mensen die veel last hebben van stress, hebben daardoor vaker een koortslip. En sommige mensen hebben gewoon botte pech, omdat ze mogelijk een erfelijke aanleg hebben voor een steeds terugkerende koortslip.

Natuurgenezers zweren erbij: een dieet rijk aan het stofje lysine en arm aan arginine zouden je koortslip sneller doen genezen of hem helpen voorkomen. Lysine en arginine zijn aminozuren, de bouwsteentjes van eiwitten. Lysine zit vooral veel in dierlijke producten, en in mindere mate ook in zuivel, eieren en peulvruchten. Het menselijk lichaam maakt zelf arginine in beperkte hoeveelheden aan. Arginine komt voor in eiwitrijke voeding zoals vlees en peulvruchten. Hoewel labonderzoek met cellen inderdaad laat zien dat veel lysine en weinig arginine de vermeerdering van het herpes-simplexvirus tegenhouden, blijkt uit onderzoek bij mensen dat lysinesupplementen, al dan niet in combinatie met een argininearm dieet, niet helpen om je koortslip sneller te doen genezen of voorkomen.

• Herpes simplex virus bij WHO
• Nivel-cijfers Ziekten op jaarbasis in Nederland
• NHG-richtlijn
• Gopinath D, Koe KH, Maharajan MK, Panda S. A Comprehensive Overview of Epidemiology, Pathogenesis and the Management of Herpes Labialis. Viruses. 2023; 15(1):225. 
• Sean R Cuddy, Austin R Schinlever, Sara Dochnal, Philip V Seegren, Jon Suzich, Parijat Kundu, Taylor K Downs, Mina Farah, Bimal N Desai, Chris Boutell, Anna R Cliffe (2020) Neuronal hyperexcitability is a DLK-dependent trigger of herpes simplex virus reactivation that can be induced by IL-1 eLife 9:e58037 
• Mailoo VJ, Rampes S. Lysine for herpes simplex prophylaxis: A review of the evidence. Integr Med. 2017;16(3):42-46.