Zelfvarende schepen: goedkoper, veiliger en schoner

Het is bijna koffietijd als een computerstem alarm slaat. “Het dynamisch positioneringssysteem heeft contact verloren met vaartuig RR-9835”, zegt de stem vriendelijk. “Wat is uw commando?” We zijn in een controlecentrum in Rauma, een stadje aan de kust van Finland. Vanuit zijn comfortabele stoel houdt een jonge operator een oogje op talloze onbemande schepen die de wereld over varen. De operator tuurt naar een oplichtende cirkel op een kamerbreed scherm, dat de meest recente positie aangeeft van het zoekgeraakte schip. “Lanceer drones één en twee”, beveelt hij. Camerabeelden van de twee onbemande vliegtuigjes aan boord maken duidelijk dat een antenne op het schip is gebroken. “Zorg dat de antenne bij de volgende haven wordt vervangen”, commandeert de operator.

Het is geen scène uit een speelfilm, maar een filmpje op YouTube, die is gemaakt om ons te tonen hoe de maritieme toekomst er volgens Rolls-Royce mogelijk uitziet. Volgens de fabrikant van aandrijfsystemen voor onder meer de scheepsbouw is er geen twijfel over mogelijk: in de toekomst trotseren schepen de oceanen onbemand, door mensen in de gaten gehouden vanaf de kust. Het is een glad reclamefilmpje, maar het toekomstbeeld is volgens experts zeker niet onrealistisch. Het laat een tussenstap zien van onbemande schepen, waarbij de operator vanaf de wal de controle heeft en beslissingen kan nemen, naar autonoom varende schepen, waarbij het schip en de systemen zelfstandig beslissingen maken.

Bemanningsloos

“De in het filmpje getoonde techniek is nog toekomstmuziek, maar de onderliggende basisprincipes zijn niet uit de lucht gegrepen”, zegt Robert Hekkenberg, voorzitter van de NISS-werkgroep ‘varende eenheden en systemen’ en universitair docent Maritieme Techniek aan de TU Delft. Autonoom varende schepen hebben volgens hem verschillende voordelen. In de eerste plaats besparen ze mogelijk kosten door de afwezigheid van bemanning. Of die kostenbesparing de moeite waard is, hangt af van de context. “Bij olietankers is het aandeel van de personeelskosten op het geheel bijvoorbeeld vrij klein. Juist bij kleinere schepen kunnen we misschien veel personeelskosten besparen, maar ook dat moeten we nog uitzoeken. Het hangt er vanaf hoeveel je moet investeren in nieuwe scheepssystemen om autonoom varen mogelijk te maken.”

Juridische vraagstukken

Over autonome auto’s en vliegtuigen horen we al een tijdje veel, over zelfvarende schepen veel minder. Dat komt volgens Hekkenberg deels door de behoudende aard van de sector, maar ook door de technische innovaties die ervoor nodig zijn. Zo moeten zelfvarende schepen feilloos laveren in soms zeer complexe situaties. “De problemen zijn wat dat betreft deels vergelijkbaar met het autonoom laten rijden van auto’s”, zegt Hekkenberg. “Allerlei voertuigen bewegen kriskras door elkaar. Bij een vliegtuig hoef je nooit bang te zijn dat er onverwacht iemand van rechts komt.”

Mocht er onverhoopt toch een ongeluk gebeuren, wie is dan verantwoordelijk: de kapitein of de fabrikant van het autonome systeem? “De juridische vraagstukken bij autonome schepen zijn minstens net zo lastig als bij autonome auto’s”, zegt Hekkenberg. “Dat komt doordat er veel partijen bij zijn betrokken. Je hebt bijvoorbeeld te maken met regelgeving van onder andere vlaggenstaten, havenstaten, de International Maritime Organization en klassificatiebureaus. Alle regelgeving is nu gebaseerd op de vooronderstelling dat schepen bemand zijn. Hoe die regelgeving precies moet veranderen, wordt nog bestudeerd.”

Dat lijkt goed nieuws, alleen niet voor laag opgeleid personeel. “Met name landen die laag opgeleid zeevarend personeel leveren, verliezen werkgelegenheid. Wat je op Nederlandse schepen vaak ziet, is dat de officieren Nederlands zijn, terwijl de matrozen uit het buitenland komen.” Kortom, de ‘hens aan dek’ zullen het dek misschien verlaten, maar hun expertise als zeevarenden is voorlopig nog niet overbodig.