Zelfopoffering als bewijs van liefde voor het moederland

Historische reputatie

Als we naar de Russische oorlogen uit het verleden kijken, lijkt dit in een vrij gruwelijk patroon te passen. Het Russische leger heeft geen al te beste historische reputatie als het gaat om effectieve oorlogsvoering. Het verloor een aantal belangrijke oorlogen waaronder de Krimoorlog (1853-1856) en de Russisch-Japanse oorlog (1904-1905). Beide oorlogen werden door Moskou met grote tragiek en menselijke verliezen verloren, ondanks een aanvankelijke overmacht aan mensen en materieel.

Het grootste wapenfeit van de twintigste eeuw is echter het verslaan van nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na een meedogenloze veldtocht wist het Rode Leger op 9 mei 1945 Duitsland te dwingen te capituleren, een dag die in Rusland elk jaar groots gevierd wordt.

Maar de verliezen waren enorm. Schattingen lopen uiteen, maar de Sovjet-Unie als geheel verloor volgens sommige tellingen 10 miljoen soldaten. Duitsland, dat notabene een strijd op twee fronten moest vechten, verloor er naar schatting zo’n 4,5 miljoen. Ook in de Winteroorlog tegen Finland van 1940 wist de Sovjet-Unie weliswaar te winnen, maar verloor het meer dan twee keer zoveel soldaten als de Finnen.

Mensenlevens

In maar liefst de helft van zijn historische oorlogen was Rusland of de Sovjet-Unie van alle oorlogvoerende partijen uiteindelijk de partij met de zwaarste verliezen. Dit blijkt uit een grafiek die Paul Poast, een politicoloog van de Universiteit van Chicago, onlangs op Twitter plaatste. ‘Het Russische leger gebruikt in feite een ‘uitvals-model’ (attrition model): verliezen blijven nemen tot de andere partij opgeeft, vernietigd is, of als het vechten lang genoeg heeft geduurd, Rusland zelf besluit te stoppen’, zo omschrijft Poast de Russische oorlogsstrategie in een notendop.

Volgens Michael Kemper, hoogleraar Oost-Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam, speelt er ook nog iets anders. “Rusland heeft de laatste jaren zijn manier van oorlogsvoeren proberen te veranderen. Als het zelf oorlogen begint, probeert Rusland steeds met zo weinig mogelijk inzet zoveel mogelijk te bereiken. Dat zagen we al bij de korte oorlog in Georgië in 2008. Maar ook in Syrië in 2015. Daar bestond de Russische inzet vooral uit luchtaanvallen, met maar heel weinig troepen op de grond. En tijdens de annexatie van de Krim in 2014 is helemaal nauwelijks gevochten, terwijl het doel wel bereikt werd. Deze grootschalige oorlog in Oekraïne komt zo bekeken juist als een verassing.”

Belangrijk voor het idee dat Rusland in staat zou zijn tot een korte snelle militaire operatie om specifieke doelen te bereiken, is volgens Kemper de succesvolle inmenging in de opstanden in buurland Kazachstan in januari. Die braken uit tegen de regering van president Tokajev na een stijging van brandstofprijzen. “Het door Rusland geleide militaire bondgenootschap CTSO stuurde ‘vredestroepen’ om de opstanden in het land de kop in te drukken. Dit lukte in korte tijd zonder grootschalige inzet van mensen en materieel. Mogelijk heeft dit Poetin gesterkt in zijn opvatting dat iets dergelijks in Oekraïne ook zou kunnen.”

Escalatie

De Russen hebben volgens Kemper in Oekraïne twee grote nederlagen geleden. Ten eerste is het niet gelukt om een korte militaire actie uit te voeren, waarbij de regering van president Zelensky mogelijk vervangen zou worden. En het heeft het belangrijke oorlogsschip de Moskva verloren. De oorlog is daarom nu geëscaleerd, wat veel meer militaire inzet vraagt.

De nu uitgebroken strijd om de Donbas, de regio in het oosten van Oekraïne, zou wel eens een grootschalige strijd met tanks en zware artillerie kunnen worden, wat enigszins doet denken aan de grote veldtochten van de Tweede Wereldoorlog en tot voor kort moeilijk denkbaar was in Europa. “De Tweede Wereldoorlog bracht de Sovjet-Unie aan de rand van de ondergang. De Sovjetleiding maakte heel veel strategische fouten. Daardoor was een massa-mobilisatie uiteindelijk nog de enige overgebleven optie. Het was zeker niet van tevoren een strategie om zoveel mogelijk mensenlevens op te offeren.”

“Er is natuurlijk een groot verschil of Rusland zelf een oorlog begint of dat het aangevallen wordt”, zegt ook Kern. “Maar die diepe Russische traditie van ultieme offers brengen zie je in de geschiedenis wel degelijk steeds terug. En daar hoort ook de bereidheid bij om veel slachtoffers te maken onder de burgerbevolking, iets wat bij Westerse militaire operaties juist zoveel mogelijk vermeden wordt. In deze oorlog hebben we dus enerzijds te maken met Rusland dat zeer bereid is offers te brengen om zijn doelen te bereiken en anderzijds met Oekraïne dat vecht voor zijn bestaansrecht en zijn eigen toekomst. Daarom kan dit nog een lange, onvoorspelbare en steeds verder verhardende strijd worden.”