Zeeijsrecord op de zuidpool

Sinds wetenschappers met satellieten meten was er nog nooit zoveel zeeijs rond Antarctica als nu. Dat is opmerkelijk, want zowel het water als de lucht worden er steeds warmer. Intussen smelt het ijs op de noordpool wel gewoon weg.

30 september 2014

Op de noordpool is de zomer net voorbij, en het winterhalfjaar begonnen. Het Arctische zeeijs heeft met net iets meer dan 5 miljoen vierkante kilometer zijn minimum van dit jaar bereikt. Intussen beslaat het zeeijs rond Antarctica (waar de winter net ten einde is gegaan) voor het eerst sinds het begin van de satellietwaarnemingen (35 jaar geleden) een oppervlakte van meer dan 20 miljoen vierkante kilometer.

Voor de Arctische oceaan betekent het minimum van dit jaar een zesde plaats op de lijst van jaren met een lage ijsbedekking, in het Zuidpoolgebied is de zeeijsbedekking aan het einde van de winter juist nog niet eerder in het satelliettijdperk zo groot geweest als dit jaar.

Trends

Al jaren zien we rond de twee polen van de aarde tegengestelde ontwikkelingen, als het om zeeijs gaat. Daar waar de trend in het Noordpoolgebied al lange tijd sterk dalend is, groeit het zeeijs rond de Zuidpool. Het tempo van de daling in het noorden is daarbij overigens bijna vier keer zo hoog als de snelheid waarmee het ijs rond de Zuidpool toeneemt; per saldo gaat het dus achteruit. Toch stelt de toename van het zeeijs rond Antarctica de deskundigen voor de nodige hoofdbrekens. Want hoe kan het dat in een gebied, waarin zowel in de zeeën als op het land een stijging van de temperaturen wordt waargenomen, toch ook de zeeijsbedekking steeds groter wordt?

Mogelijke oorzaken

Een paar mogelijke theorieën voor de oorzaak van dit verschijnsel zijn in omloop. Zo leiden de hogere temperaturen in het Zuidpoolgebied ertoe dat gletsjers vanaf het vasteland van Antarctica hun ijs in een hoger tempo dan voorheen naar zee afvoeren, waardoor er meer ijs in het water terechtkomt. Ook verlaat meer smeltwater dan voorheen het vasteland van de Zuidpool. Dit smeltwater komt in zee terecht. Het zeewater wordt hierdoor gekoeld en minder zout, met als gevolg dat het water in de zuidpoolwinter makkelijker bevriest. Dan krijg je meer ijs.

Een volledige verklaring voor de sterke groei van de laatste drie jaar, waarin record op record is gevestigd, hebben we hiermee echter nog niet. Er wordt daarom verder gekeken, bij voorbeeld naar het water dat onder het Zuidpoolijs (op het land) vandaan in de zeeën rond Antarctica terechtkomt. Het gaat om water dat onder hoge druk van het ijs erboven (soms wel tot 3 kilometer dik) naar zee verdwijnt.

Door die hoge druk is dit water bij een veel lagere temperatuur vloeibaar dan gewoon water. Eenmaal in zee verplaatst het koude water zich naar de oppervlakte en bevriest dan meteen. Omdat de hoeveelheden water, die van onder de ijskappen in zee verdwijnen, toenemen, kan hiermee wellicht ook een deel van de groei van het zeeijs rond de Zuidpool worden verklaard.

Nog een andere oorzaak ligt mogelijk in het feit dat de koude toplaag van het water, die in de zeeën rond Antarctica bovenop een warme waterlaag op wat grotere diepte ligt, dikker wordt (door de grotere hoeveelheden smeltwater die in zee terechtkomen), of minder turbulent (bij voorbeeld door veranderingen in het wind- of zeestromingspatroon in het gebied). In elk geval lijkt het erop dat het warmere water op wat grotere diepte niet meer zo gemakkelijk aan het oppervlak van de zee komt als voorheen.

En dat zou weer kunnen verklaren waarom het zeeijs in het gebied minder makkelijk smelt. Ten slotte kunnen veranderingen in het windpatroon rond de Zuidpool ervoor zorgen dat het zeeijs in het gebied verder van het land af wordt geblazen, waarmee de oppervlakte van het door (minimaal met 15 procent) ijs bedekte deel van de zee natuurlijk extra kan toenemen.

Interessante puzzel

Het is een interessante puzzel, waarin waarschijnlijk veel van de hierboven genoemde factoren op een bepaalde manier met elkaar samenwerken. Hoe het precies gaat, wordt op dit moment nog niet compleet begrepen en daarom is het record van dit jaar in het Zuidpoolgebied ook voor de volgers een verrassing. We meten het en weten dat het zo is. Zoals we ook weten dat de klimaatverandering ervoor zorgt dat het ook in en rond Antarctica warmer wordt, zowel op het land als in de zee. Hoe het ene dan toch het andere kan veroorzaken, is nu dan ook onderwerp van onderzoek.

Noordpool

Het zeeijsminimum in het Noordpoolgebied is dit jaar ver bij het recordminimum van 2012 vandaan gebleven. Tegelijkertijd ligt het met een oppervlakte van 5 miljoen vierkante kilometer (net iets minder dan vorig jaar) nog steeds wel dik onder het gemiddelde van 1981-2010. Daarmee blijft de sterk dalende trend voor het Noordpoolgebied onverkort van kracht, ook al lijkt er de laatste twee jaar een licht herstel te zijn ten opzichte van het absolute minimum in 2012. Maar: net zoals het weer gedraagt ook het zeeijs zich grillig en daarom zegt de (langjarige) trend in dit geval veel meer dan de uitslagen van de afgelopen twee jaar.

Bronnen