Veroudering afremmen lijkt onhaalbaar, maar misschien is dat niet zo erg, stelt Venki Ramakrishnan. “Het zou helemaal niet goed voor de samenleving zijn als mensen vrijwel eindeloos leven.”
De Brits-Amerikaanse bioloog Venki Ramakrishnan (72) wijdde zijn wetenschappelijke carrière aan ribosomen, een belangrijke schakel in de vorming van eiwitten binnen cellen. In 2009 werd dat onderzoek bekroond met een Nobelprijs voor de scheikunde.
Nu heeft Ramakrishnan zijn blik verbreed naar cellen en organismen, in het boek ‘Waarom we sterven’, dat dit najaar verscheen. Daarin neemt hij het verouderingsonderzoek onder de loep, met als vraag of we onze veroudering kunnen remmen en of we dat wel moeten willen. NEMO Kennislink sprak de wetenschapper terwijl hij in Nederland was voor een wetenschapsfestival.
Langer op het feestje
U schrijft dat we op een bepaalde manier al oneindig leven. Hoe zit dat?
“We stammen af van cellen van onze ouders, die weer voortkomen uit de genen van hun ouders. Als je de lijn terug volgt, dan kun je ons leven helemaal herleiden naar een cel miljarden jaren geleden. Individuele lichamen zijn niet onsterfelijk, maar het leven zelf gaat al miljarden jaren door, en wij zijn daar onderdeel van. We zouden ons kunnen zien als cellen van het leven op aarde als één groot lichaam.”
Waarom willen we als individuen dan toch langer leven?
“Die gedachtegang is erg filosofisch. Het klinkt mooi als de dood nog ver weg is, maar zodra die dichterbij komt, bekruipt je toch het gevoel dat je het feestje liever nog niet wil verlaten.”
“We zijn geëvolueerd om niet te vaak aan de dood te denken, maar het houdt ons toch bezig, zeker naarmate we ouder worden. Als ik vandaag de dag een grote aankoop doe, bijvoorbeeld een televisie, dank denk ik weleens: misschien is dit wel de laatste die ik aanschaf.”
Ramakrishnan: “Ook wetenschappers maken zich zorgen over veroudering en de dood, het zijn ook gewoon mensen.”
The Royal Society, CC BY-SA 3.0Gelukkig wacht ons een veel langer leven, als we sommige optimisten mogen geloven?
“Er bestaat een grote hype rond verouderingsonderzoek. Er is veel geld gemoeid met de belofte dat we veroudering kunnen afremmen. De mensen die grote beloften doen, hebben vaak iets te verkopen. Er wordt veel serieus onderzoek gedaan naar veroudering, maar het raakt regelmatig ondergesneeuwd onder wilde beweringen. Ik heb het boek deels geschreven om daar tegenin te gaan. Ik heb geen commerciële belangen bij het onderzoek.”
Kan langer leven dan niet?
“Twee wetenschappers hebben in 2001 een beroemde weddenschap afgesloten, dat de eerste persoon die honderdvijftig jaar oud wordt al is geboren. Ik hoor bij de groep mensen die er niet zo in gelooft.”
“Vergeet niet: de oudste person ooit is 122 geworden. Sinds zij bijna dertig jaar geleden is overleden, is er niemand ouder geworden dan 120. Er lijkt een soort natuurlijke grens te bestaan voor onze soort, en tot nog toe lukt het niet om die op te rekken. Om die grens voorbij te gaan, zijn wetenschappelijke doorbraken nodig die de veroudering daadwerkelijk aanpakken. Er is geen natuurkundige wetmatigheid die zegt dat dat onmogelijk is, maar ik denk dat het in de praktijk verschrikkelijk ingewikkeld is.”
“Aan de andere kant: in de wetenschap kunnen één of twee grote doorbraken het denken compleet op z’n kop zetten. Dat maakt voorspellen heel lastig. De evolutie heeft niet geselecteerd op ouderdom, we zijn geoptimaliseerd om onze genen door te geven. Daarvoor hoef je enkel gezond de leeftijd te halen waarop je kunt voortplanten. Veel processen die in onze jonge jaren behulpzaam zijn, geven later problemen. Daar kunnen we misschien wel wat aan doen.”
Waar ziet u dan de meeste kansen?
“Een van de zaken die volgens mij heel beloftevol is, zijn middelen die het beperken van de calorie-inname nabootsen. Er vindt veel onderzoek plaats naar rapamycine. Door die stof te slikken, gaan cellen meer onderhoud plegen en schade opruimen, waardoor ze beter blijven functioneren. Bij proefdieren lijkt dat beloftevol, al zijn er wel bijwerkingen.”
“Daarnaast vindt er veel onderzoek plaats naar NAD’s (een afkorting voor nicotinamide-adenine-dinucleotides, red.). NAD’s vormen een belangrijk chemisch bouwblok voor cellen, maar met de jaren daalt hun aanwezigheid met wel veertig procent. Door supplementen te slikken, kan dat niveau weer teruggebracht worden naar de waarden van een jonger persoon. Er is geen bewijs dat het de levensduur verlengt, maar het lijkt wel gezonder te maken.”
Voelt u zelf de verleiding om zulke middeltjes te proberen?
“Ik ken twee Nobelprijswinnaars die NAD-supplementen slikken, terwijl het nut ervan nog niet is aangetoond. Ook wetenschappers maken zich zorgen over veroudering en de dood, het zijn ook gewoon mensen. Ikzelf vind het gewoon niet de moeite. Ik betwijfel of het echt verschil zal maken. Ik slik wel medicijnen om mijn cholesterol en bloeddruk te verlagen, maar daarvan is de werking wetenschappelijk bewezen.”
Eind oktober was Venki Ramakrishnan te gast bij het Brainwash Festival
Sandra Hellemons“Ik heb niet zozeer moeite met ouder worden, maar wel met de beperkingen die het meebrengt. Ik liep regelmatig hard, maar dat kan niet meer vanwege slijtage aan mijn knieën. Ook badminton en tafeltennis gaan niet meer, vanwege artrose in mijn schouder. Als er plots een behandeling verschijnt die mijn knieën en schouders wonderbaarlijk kan genezen, dan zou ik daar zeker interesse in hebben.”
Is de algehele veroudering remmen niet veel aanlokkelijker?
“Gezonde veroudering is heel wenselijk, omdat er in westerse landen steeds meer oude mensen bijkomen. De bevolkingssamenstelling verandert, waardoor een steeds groter deel van de mensen boven de zeventig is. Als het lukt die groep gezonder oud te maken, is dat prettig voor hen en scheelt het de samenleving heel veel kosten.”
“Maar het is niet gezegd dat dit zal lukken. De aanname is vaak dat als we verouderingsproblemen oplossen, ouderen langer gezond blijven en op een gegeven moment vrij plots overlijden. Maar voor die zogenaamde compressie van de morbiditeit bestaat geen bewijs. Sterker nog, dankzij voorgaande medische ontwikkelingen nam het aantal levensjaren met onderliggende medische problemen juist toe.”
Hoe denkt u dan dat het verouderingsonderzoek zich zal ontwikkelen?
“Ik kan me voorstellen dat we binnen twee decennia wel behandelingen hebben die ons langer gezond houden, bijvoorbeeld door het aanvullen van NAD’s. Maar dat heeft dan meer weg van het slikken van multivitaminen.
“Echt grote ontwikkelingen in de biologie vragen gewoonlijk meer tijd dan mensen denken. Het leven radicaal verlengen zal daardoor veel langer duren, als het al lukt. Er wordt wel beweerd dat er nu al mensen rondlopen die duizend jaar oud zullen worden, maar dat vind ik compleet onzinnig. Ik denk dat het helemaal niet goed voor de samenleving zou zijn als mensen vrijwel eindeloos leven. Het zou tot een stagnerende en saaie maatschappij leiden. Wat dat betreft zijn relatief bescheiden gezondheidsverbeteringen wel zo wenselijk.”