Wie plakt de etiketten op sterren en planeten?

Leuk zo’n publiekswedstrijd, maar het schiet natuurlijk niet op. Er zijn nog ontelbare sterren, planeten, kometen, rotsblokken, kraters en sterrenstelsels die naamloos door het leven gaan, of het moeten doen met slechts een nummertje. Hoe zijn de astronomische namen in het verleden ontstaan en wie bepaalt ze in de toekomst? En hebben sterren eigenlijk wel een naam nodig?

Maar welke naam of spelling kies je dan? De werkgroep heeft geprobeerd om sternamen uit verschillende culturen te gebruiken, aldus Mamajek. “Dat was niet altijd makkelijk. Van veel culturen was het lastig om literatuur te vinden over hun astronomische tradities”, zegt hij. “Een ander punt is dat sommige culturen alleen (delen van) sterrenbeelden benoemen en niet afzonderlijke sterren. Er zijn heel weinig culturen met veel sternamen, en juist veel culturen met weinig sternamen. Keer op keer kregen de helderste sterren een naam.”

Sommige sterren hebben dus meerdere namen, of andersom, sommige namen worden voor verschillende sterren gebruikt. In principe was de naam die het meest gebruikt werd door de internationale astronomische gemeenschap leidend. Bij het gebruik van dezelfde naam voor meerdere sterren greep de werkgroep in.

In 2018 publiceerde de werkgroep een lijst met de officiële schrijfwijzen voor 336 sterren. Mamajek laat weten dat de werkgroep dit jaar opnieuw gaat werken aan een uitbreiding van de lijst. “Overigens betekent het niet dat we bestaande alternatieve namen verbieden, iedereen is natuurlijk vrij om de sterren te noemen zoals hij of zij wil. We erkennen alternatieve sternamen als werelderfgoed”, zegt Mamajek. “We proberen in ieder geval de internationale astronomische gemeenschap aan te moedigen deze sternamen te gebruiken. Iets vergelijkbaars gebeurde een eeuw geleden met sterrenbeelden.”

Ook de nóg kleinere onderdelen van ons zonnestelsel krijgen namen. Planetoïden zijn brokken van ijs en steen tussen de pakweg een meter en duizend kilometer groot. Daar zijn er nu zo’n 800 duizend van bekend, de meeste in een baan om de zon tussen Mars en Jupiter. Van zo’n 550 duizend planetoïden is de baan precies bekend: een voorwaarde om een officieel ‘nummer’ te krijgen en een naamprocedure te kunnen starten.

De ontdekker van de planetoïde krijgt een uitnodiging om een naamsuggestie te doen. Deze heeft daarvoor tien jaar de tijd. De suggestie wordt vervolgens door de IAU beoordeeld en eventueel toegekend. Van de half miljoen goed bekende planetoïden hebben er zo’n 22 duizend een officiële naam. Daarbij zitten ook een paar honderd planetoïden met ‘Nederlandse’ namen. De meeste van die planetoïden zijn ontdekt door de Nederlandse astronomen Cees en Ingrid van Houten.

Tot slot zijn er de kometen, die van planetoïden verschillen omdat ze een lange staart van gas achter zich aan slepen. Ook de naamprocedure verschilt. De komeet krijgt de naam van de eerste twee ontdekkers (de kans is groot dat een komeet onafhankelijk door meerdere waarnemers wordt gespot). Daarnaast wordt er een nummer en lettercode toegekend die overeenkomt met het jaar en de maand van ontdekking.

Inspraak

Zo worden er gestaag namen uitgedeeld, maar er zijn nog talloze astronomische objecten zonder naam. De Melkweg heeft op papier al genoeg sterren om iedere aardbewoner tientallen sterren te kunnen ‘geven’. Kunnen we het geven van namen democratiseren zoals dat bij Sterrennacht en Nachtwacht het geval is?

Ans Hekkenberg vindt dat wel een goed idee. Ze is redacteur bij het tijdschrift New Scientist en was als jurylid betrokken bij de recente publiekscampagne van de IAU. “De sterrenhemel is van iedereen en inspraak lijkt mij daarom goed”, zegt ze. “Ik betwijfel overigens of zo’n procedure haalbaar is voor alles dat we vinden. Dat wordt een gigantische klus. En een beetje controle lijkt me handig. Van de 6100 Nederlandse inzendingen voor de campagne moesten wij tachtig procent meteen ongeldig verklaren omdat ze niet aan de criteria voldeden.”

Hebben alle sterren eigenlijk wel een naam nodig? De meeste zijn niet eens met het blote oog te zien vanaf de aarde. “Als ik ergens een lezing geef dan hoor ik mensen wel een zeggen dat ze het vreemd vinden dat er achter die getalletjes hele werelden schuilgaan. Ik ben het ermee eens dat wanneer je iets wil leren en overbrengen over zo’n plek het beter is dat het een echte naam heeft”, zegt Mamajek. “Ik geloof dat dit vanzelf gaat. Stel we vinden een planeet met leven, dan weet ik zeker dat deze plek binnen de kortste keer een naam heeft die beklijft.”