Wie bouwt jouw wereld?

Je omgeving maakt je dik

Prof. dr. Jaap Seidell weet daar alles van. Hij is hoogleraar gezondheidswetenschappen aan de Vrije Universiteit, en doet onder andere onderzoek naar hoe je mensen kunt verleiden tot het maken van gezondere voedselkeuzes op straat en in gebouwen. Samen met andere voedselwetenschappers schreef Seidell een brandbrief aan het Parool om het aanbod van slecht voedsel in te dammen. “De stad is een eetparadijs geworden”, zegt Seidell. “Waar je ook in Amsterdam bent, er is voortdurend eten. Het is één van de belangrijkste activiteiten in de stad geworden. En dat eten wordt verkocht aan mensen die eigenlijk al genoeg gegeten hebben.” Er is zelfs een term voor een dikmakende omgeving, overgewaaid uit Amerika: een obesogene omgeving.

“Maar wij weten wat gezond is, dus we hebben toch onze eigen keuzevrijheid?” vraagt Hoving. Dat is ook zo, en sommige mensen kunnen alle zoete en vette verleidingen heel goed weerstaan. “Maar naarmate mensen meer stress ervaren door onzekerheid, weinig kansen in de maatschappij, weinig kennis of geld, wordt het lastiger om beslissingen te maken voor de lange termijn”, legt Seidell uit. “Hoogopgeleide mensen denken bij het zien van een saucijzenbroodje misschien aan hun kans op diabetes over dertig jaar. Maar mensen met een lager inkomen maken vaker impulsieve beslissingen op de korte termijn. Dat is niet omdat ze dom zijn, maar omdat mensen onder de invloed van stress vooral korte termijn-beslissingen maken.” Dat laatste is waarschijnlijk voor iedereen een bekend fenomeen: wie thuis komt na een slechte dag, plundert al snel de voorraadkast met snacks. “Bijna alle voorraadkasten thuis puilen uit van de ongezonde dingen”, zegt Seidell. “Als je het in huis haalt gaat het op, maar als het niet in je kast ligt ga je er niet speciaal voor naar de supermarkt. Koop het dus niet.” Een omgeving vol voedsel zorgt er dus voor dat je meer gaat eten.

Pianotrap

Niet alleen kinderen, maar ook volwassenen moeten zo af en toe naar buiten. Hoe vaak en hoe lang mensen buiten zijn hangt onder andere af van de aantrekkelijkheid van de ruimte buiten. Ir. Marjolein Overtoom van de technische universiteit Delft combineert architectuur en omgevingspsychologie met elkaar en doet onder andere onderzoek naar hoe je van een huis een thuis kan maken. Zij gaat in op de vraag: hoe zetten architecten en ontwerpers ons aan om in beweging te blijven?

Ter illustratie toont het scherm een trap vermomd als piano, naast een gewone roltrap. Elke trede maakt een ander geluid. Het idee is dat het heel aantrekkelijk wordt om de trap te nemen, maar werkt dat ook? “In het begin wel,” zegt Overtoom, “Onderzoek wijst uit dat dit ongeveer twee weken werkt. De eerste week denk je, wat leuk! De tweede week denk je: nu weet ik het wel. Dan is het effect weg.” Een betere manier van aanpak is volgens Overtoom om traproutes aantrekkelijker te maken. “Op een trap zie je meteen waar je heen moet, en vanaf een grote trap kan je naar mensen zwaaien, terwijl de lift misschien wel in een donker hoekje zit. Dan is de trap aantrekkelijker. Er zijn verschillende manieren om traplopen te stimuleren, maar je kunt mensen natuurlijk niet dwingen.”

Soms lukt het architecten en stedenbouwkundigen niet om ons gedrag de kant op te sturen die zij graag willen zien. Dat is wat er is gebeurd in de Bijlmer en andere wijken uit de jaren zestig. “Het zijn galerijflats, hoog en plat, met veel groene ruimte ertussen. De galerijen en de stoepen zijn heel smal. Het plan was dat mensen met elkaar zouden praten en zouden ontspannen en sporten in de grote buitenruimtes, maar het tegenovergestelde gebeurde. Juist de galerijen en de stoepen zijn de sociale ruimtes geworden. De galerijen zijn donker en je mag er niets neerzetten vanwege de veiligheid. De open buitenplaatsen zouden een sociale plaats moeten zijn, maar dat zie je nergens: mensen willen er liever niet eens zijn. Ze weten niet eens wie hun buren zijn, want op de smalle gangen kom je daar niet achter, en als er mensen bij je in de lift staan weet je niet of ze nu op bezoek zijn of niet. Je buren leren kennen is juist heel belangrijk om je meer thuis te voelen in je eigen omgeving.”

Nu we weten wat het publiek zou willen veranderen, is het natuurlijk ook interessant om te weten wat onze drie experts zouden willen veranderen. “Als jij in de schoenen zou staan van de burgemeester van Amsterdam, wat zou jij dan willen veranderen aan onze omgeving?” vraagt Hoving aan Karsten. “Wat me heel erg aan het hart gaat is dat de fietspaden voller worden, en er roekeloos gefietst wordt. Ouders en kinderen komen er bijna niet meer: het fietspad is van de jong heroes geworden. De scooters gaan gelukkig van het fietspad af binnenkort. Ik zou het fietspad graag willen verbreden, en goed willen kijken hoe fietsen in de stad aantrekkelijker en veiliger gemaakt kan worden voor iedereen.”

En wat zou Seidell veranderen als hij minister van Volksgezondheid zou zijn? “Ik zou alle basisscholen een gezonde lunch voorschrijven,” zegt hij meteen. “Van lokaal geproduceerd voedsel van de stadsboerderij.” Als Overtoom de macht had om het gebouw der gebouwen te ontwerpen voor Delft, zou ze dat niet alleen doen. “Ik zou vragen aan mensen wat ze willen hebben, want zoiets bedenk je niet in je eentje,” antwoordt Overtoom. “En ik zou studenten meer over mensen willen leren, zodat ze gebruikers bij hun ontwerpen kunnen betrekken. Dan is er niet alleen verbetering voor één gebouw, maar voor alle gebouwen.”