Weten waar je recht op hebt

Macht

Het recht is verder een manier om macht in te perken en machtsmisbruik te voorkomen. Als je bijvoorbeeld een boete krijgt, moet je in beroep kunnen gaan. Misschien heeft de politie wel een fout gemaakt, of was er een rechtvaardiging voor je gedrag. De politie kan niet zomaar naar eigen inzicht boetes uitdelen! Zo ook bij bedrijven. Veel te weinig mensen weten dat je producten terug naar de winkel kan brengen als ze kapot gaan en niet aan de verwachtingen voldoen. Of dat je geld terug kan krijgen als je vlucht vertraagd is. Ook werkgevers zijn aan allerlei regels onderhevig. Zo mag je bijvoorbeeld niet zomaar worden ontslagen, en heb je recht op een minimumloon. Het recht grijpt in allerlei verschillende gebieden in om mensen tegemoet te komen. Zijn al die regels altijd goed? Nee, zeker niet. Maar ze kunnen gedupeerden helpen op het moment dat ze met een claim komen.

De meeste rechtenstudenten willen het recht graag kunnen en mogen gebruiken in een praktijk waar ze zich achter scharen. Denk dan bijvoorbeeld aan strafrecht, arbeidsrecht, of ondernemingsrecht. Ongeacht wat je precies belangrijk vindt in de samenleving, de kans is groot dat er een rechtsgebied is dat jou aanspreekt.

Stoffige regeltjes?

Het recht bestaat niet in de natuur, maar is eveneens geen papieren werkelijkheid. Sommige rechtsregels leven niet. Zo zijn er bijvoorbeeld plekken waar niemand opkijkt als je door een rood stoplicht wandelt. Denk nou niet dat juristen per definitie de mensen zijn die dan zeggen: je mag niet door rood! Juristen zijn juist mensen die weten wat ze met regels aan moeten. Wanneer zou je beboet kunnen worden? Is zo’n verbod gerechtvaardigd? Behoor ik haar te gehoorzamen of niet? Hoe kan ik mijn standpunt verdedigen in een pleitnota of een vonnis?

Een analytisch vak

Nou heb ik een hoop gezegd over het recht, maar nog niets over hoe het is om rechten te bestuderen. We zagen al dat het recht door mensen is gemaakt. Rechtsnormen zijn opgeschreven en te vinden in wetboeken en andere teksten. Dat betekent niet dat je al die teksten uit je hoofd moet kennen! Het gaat er juist om dat je weet waar je toepasbare normen kan vinden en hoe je ze toe kan passen op een casus of zaak.
Rechtsgeleerdheid is een analytisch vak. Het recht is een systeem dat je vraagt om de relevante rechtsnormen in samenhang te begrijpen. De taak van de jurist is niet om te roepen dat het allemaal niet klopt of niet past, maar juist om uit te zoeken hoe het recht logischerwijs wél een antwoord biedt. Op deze manier verdedig je als jurist een nieuw antwoord op basis van de bestaande wirwar aan rechtsnormen.

Waarom rechtsgeleerdheid?

Elke jurist is anders en heeft een eigen motivatie. Misschien wil je de wereld graag iets eerlijker maken of ben je, net zoals ik, gefascineerd door autoriteit. Het recht laat zien hoe we macht structureren, conflicten adresseren, en de autonomie en individualiteit van mensen zowel inperken als beschermen. Tegelijkertijd biedt het recht in elke zaak weer een nieuwe puzzel. De vraag is steeds hoe we verschillende bepalingen in samenhang kunnen begrijpen en toepassen.

Uiteindelijk is rechtsgeleerdheid een praktijkgerichte opleiding. Daarmee wil ik alleen maar zeggen dat deze studie je kennis en vaardigheden leert die je vervolgens kan inzetten als (bijvoorbeeld) advocaat, bedrijfsjurist, notaris, of rechter. Het recht biedt als het ware een eigen taal, en als je deze kan spreken, dan mag je een juridisch beroep uitoefenen. De aantrekkingskracht daarvan is goed verbeeld in series en films. Advocaten beheersen de taal van het recht, en vertolken zo de belangen van hun cliënten. Rechters hebben weer een heel andere rol: zij moeten naar beide partijen luisteren en vervolgens beslissen wat het recht daadwerkelijk zegt.

Mijn favoriete vertolkingen van het recht op tv? The Good Wife (2009-2016), en The Children Act (2018).