Wereldwijde verspreiding infectieziektes neemt toe

Het aantal wereldwijde uitbraken van infectieziektes neemt sinds 1980 toe. Dat concludeerden de onderzoekers in het tijdschrift the Royal Society uit een enorme dataset met informatie over ziektes als tyfus, cholera, en diverse griepvarianten. Echter, een klein gedeelte van de inwoners van een land raakt uiteindelijk geïnfecteerd dankzij verbeteringen in preventie, snellere ontdekkingen en betere behandelingen. Het in kaart brengen van de globale verspreiding van infectieziektes over de afgelopen jaren biedt ons meer inzicht in preventiemethoden bij nieuwe uitbraken in de toekomst.

Ziektedragers

Dieren zijn vaak de bron van menselijke infectieziektes. Dit gebeurt op twee manieren: Door een eenmalige besmetting van dier op mens, of doordat dieren herhaaldelijk mensen besmetten. Sommige ziekteverwekkers maken gebruik van dieren om te overleven, zonder dat het dier zelf ziek hoeft te raken. Een voorbeeld hiervan is malaria, dat de malariamug overdraagt aan andere organismen zonder dat de mug zelf ziek wordt. We noemen dit zoönosen: ziektes die van dieren op mensen kunnen overgaan. Sommige ziekteverwekkers verspreiden zich alleen van mens op mens, dat noemen we mens-specifieke infectieziektes.

“We leven in een wereld waar menselijke populaties steeds makkelijker met elkaar – en met dieren in contact komen. Zij kunnen allemaal nieuwe ziekteverwekkers overdragen”, zegt Katherine Smith, mede auteur van het artikel. “Door de hedendaagse onderlinge contacten is het mogelijk voor ziekteverwekkers om te veranderen van drager, grenzen over gaan en nieuwe ziektestrengen te creëren. Vergeleken met vroeger is dit veel makkelijker.”

“Ziektes die van mens op mens overgaan zijn beter te controleren dan zoönosen”, zegt Roel Coutinho, hoogleraar Epidemiologie en oud-directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM. Salmonella, de ziekte die de meeste uitbraken van alle ziektes veroorzaakte, is een voorbeeld van een mens-specifieke ziekte die uiteindelijk onder controle kwam. Coutinho: “Het lastige aan zoönosen is dat onvoorspelbaar is hoe en wanneer de ziekte terugkeert in de populatie. De ziekteverwekkers blijven circuleren bij de dieren”. Infectieziektes door zoönosen vormen een mogelijk gevaar voor de wereldwijde gezondheid. Het is belangrijk om de factoren te onderzoeken die het contact tussen mens en dier vergroten om voorspellingen te doen over toekomstige epidemieën.

Ebola

Moeten we ons nu zorgen maken om een wereldwijde verspreiding van Ebola? Het Ebola-virus is door vleerhonden overgedragen aan de menselijke bevolking. Coutinho: “Ebola is een vergelijkbare ziekte als SARS en AIDS: er is sprake van een eenmalige overstap van dier op mens, waarna de ziekte vooral direct wordt overgedragen van mens op mens”. Dieren spelen dus alleen een rol in de allereerste besmetting, maar daarna wordt Ebola alleen via direct contact tussen mensen verspreid.

Waarschijnlijk hoeven we ons dus geen zorgen te maken dat het Ebola-virus zich via dieren verspreid naar Nederland: onvoorspelbare uitbraken zullen hier niet plaatsvinden. Daarnaast hebben we geen wilde apen en vleerhonden die de ziekte op ons over kan dragen.

Coutinho spreekt echter wel zorgen uit: “Belangrijk is dat we moeten voorkomen dat Ebola circuleert binnen een populatie en zich onder de mensen blijft verspreiden, zoals met aids, met rampzalige gevolgen. Er zijn in de historie al twintig Ebola-epidemieën bekend, die altijd binnen een korte tijd onder controle waren. Dit gebeurde in landen als Uganda en Congo, die wisten welke maatregelen ze moesten nemen. Nu is het echter voor het eerst dat Ebola uitbreekt in West-Afrika. Door de slechte organisatiestructuur van dit gebied en doordat te lang is gewacht met maatregelen heeft het zich weten te verspreiden over een veel groter gebied”.