Water als bondgenoot in oorlogstijd

Steeds strategischer

De Kraker deed zijn onderzoek aan de hand van historische bronnen. Zoals historische kaarten, meldingen over schade aan dijken, rapporten over onderhoud aan de zeewering en correspondentie van mensen die op de een of andere manier bij de overstromingen betrokken waren. Dat men in oorlogen overstromingen als tactiek gebruikte is op zich geen nieuws, zegt De Kraker. Je kunt het in alle geschiedenisboeken terugvinden. De Kraker maakte echter als eerste een systematisch overzicht van de gevolgen van de verschillende soorten overstromingen van de afgelopen 500 jaar. “Maar ook daarvoor was het water al een bondgenoot van de mens in de strijd tegen mogelijke vijanden”, vertelt De Kraker. “Denk maar aan de slotgrachten rond Middeleeuwse kastelen.”

De grootste bewust geplande overstroming uit de studie van De Kraker vond plaats tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Nederlandse rebellen lieten toen, onder leiding van Willem van Oranje, het Vlaamse deel van de Westerschelde onder water lopen om de Spanjaarden dwars te zitten. In 1584 en 1586 werden dijken doorgebroken bij Saeftinghe, Campen en Terneuzen, en kwam uiteindelijk tweederde van Zeeuws-Vlaanderen onder water te
staan.

In de loop der tijd werd er steeds strategischer met de tactiek van het ondergelopen land omgesprongen. In de 16^e en 17^e eeuw was een opgewekte overstroming nog vaak een plotselinge ingeving of noodgreep. In de loop van de 18^e eeuw legde men in het Vlaamse deel van Zeeland al speciale infrastructuur aan om het land binnen een paar dagen onder water te kunnen zetten.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het water in Nederland voor de laatste keer als wapen ingezet. In 1944 kwam Walcheren blank te staan door de geallieerden. De Duitsers lieten op 17 april 1945, toen de bevrijding al nabij was, de Wieringermeerpolder nog even vollopen. Ruim achtduizend mensen moesten op zoek naar een veilig heenkomen. Deze laatste onderwaterzetting voor oorlogsdoeleinden in Nederland viel overigens buiten het onderzoeksgebied van De Kraker.

Verwaarlozing

Henk Weerts ‎is als onderzoeker fysische geografie en paleogeografie werkzaam bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en was niet betrokken bij het onderzoek. Hij is niet verrast over de bevindingen van De Kraker. “Het getal van 30 procent verbaast mij niet. Neem alleen al de militaire inundaties tijdens de Tachtigjarige Oorlog, waardoor onder andere het Verdronken land van Saeftinghe verloren ging.” Oorlogen veroorzaakten ook indirect overstromingen, merkt Weerts op. Zo zijn de St. Elisabethsvloeden van 1421 en 1422, waarbij de Hoeksche Waard, de Biesbosch en delen van West-Brabant verloren gingen mede veroorzaakt door verwaarlozing van de dijken tijdens de Hoekse en Kabeljauwse Twisten. “Door de oorlog was er geen geld om de dijken te onderhouden.”