De oud-Griekse filosoof Plutarchus brak zich rond het jaar 100 al het hoofd over de kip-ei-kwestie. Hij vond het een vermakelijke ‘kleine vraag’. Tweeduizend jaar later houdt die de wetenschap nog steeds bezig. Wat zeggen biologen van nu erover? En wat vertelt dit ons over evolutie?
Wat was er eerst: de kip of het ei? Het ietwat flauwe antwoord op die vraag: het ei, want eieren ontstonden veel eerder dan kippen. Maar als je het specifiek over kippeneieren hebt, wordt het een ingewikkelder verhaal. Misschien was het toch de kip. Of misschien waren kip en ei wel sámen de eerste.
Jonge soort
De meeste evolutiebiologen hebben een simpel antwoord op de kip-of-ei-vraag: het ei was er eerst. Dat bestaat namelijk al heel lang. Zo’n 500 miljoen jaar geleden legden vissen hun larven in een beschermend zakje met een dooier als voeding. Daarin kon het kleintje groeien, buiten het lichaam van de moeder. Tot het groot genoeg was om uit het ei te kruipen en zelf rond te zwemmen.
Daarna, zo’n 350 miljoen jaar geleden, legden insecten als eerste een ingenieus eitje op land. Er zat een vruchtvlies in om de larve tegen uitdroging te beschermen en het had een stevige buitenkant. Vervolgens produceerden ook de eerste reptielen, de dinosauriërs, eieren met een vruchtvlies en een leerachtige schaal. Bij latere dinosoorten werd die eischaal hard en kalkachtig. En daarna legde ook de eerste vogel, Archaeopteryx, zo’n 150 miljoen jaar geleden eieren met harde schaal.
En de kip? Tot nu toe werd aangenomen dat de gedomesticeerde kip zo’n zesduizend jaar geleden ontstond uit het bankivahoen, een Aziatische vogelsoort. Volgens onderzoek uit 2022 van de Duitse Ludwig Maximilians-universiteit bestaat onze kip zelfs nog korter; pas sinds 1650 voor Christus. Dat maakt de soort hooguit 3600 jaar oud, terwijl eieren al honderden miljoenen jaren bestaan.
De bankivahoen is de voorouder van de moderne kip.
Door Lip Kee Yap - originally posted to Flickr as Red Junglefowl (Gallus gallus) family, CC BY-SA 2.0Allebei eerst
Het wordt lastiger als je je afvraagt: wat was er eerder, de kip of het kippenei? Manon de Visser, onderzoeker aan de Universiteit Leiden en Naturalis Biodiversity Center, én Face of Science: “Er zijn biologen die zeggen: een kippenei heeft een bepaalde harde eischaal, waarvoor een variant van calcium nodig is. Alleen een kip kan die calciumvariant produceren, dus moet die er eerst zijn geweest.”
Ai, dat maakt het er niet duidelijker op. Want als de kip eerst was, kroop die dan uit een ei van zijn voorouder, een bankivahoen-ei? Maar is dat dan niet per definitie een kippenei? Of…? De Visser hakt de knoop door. “Ik zou zeggen dat beide, zowel kip als kippenei, eerst waren. Het ei ís de kip.” Je kunt de mens tenslotte ook niet los zien van een sperma- of een eicel, of een plant van een zaadje.
Menselijke selectie
Laten we even aannemen dat de kip en het ei inderdaad samen zijn ontstaan. Hoe ging dat dan? Normaal gesproken ontstaat een nieuwe soort door natuurlijke selectie. “Dat mechanisme werkt niet doelgericht”, zegt De Visser. “Een dier of plant ontwikkelt een eigenschap die op een bepaald moment in een bepaalde omgeving toevallig goed werkt.” Zoals goed tegen hitte kunnen, of veel eieren leggen. “Individuen met die eigenschap leven langer en zijn gezonder; daardoor krijgen ze meer nakomelingen.” En daaruit ontstaat dan, na veel generaties, een nieuwe soort.
Nu speelde bij de evolutie van de kip nog een andere factor: de mens. Uit het eerdergenoemde onderzoek van de Ludwig Maximilians-universiteit bleek dat de allereerste kippen vooral voorkwamen op plekken waar mensen gierst of rijst verbouwden. De hoenders die daar kwamen rondscharrelen, werden huisdieren. Die werden eerst gehouden voor de gezelligheid en de sier. Dat blijkt bijvoorbeeld uit vroege kunstwerken vol kleurige hanen en uit het feit dat hoenderkarkassen niet tot hapklare mootjes waren gehakt, maar in hun geheel waren begraven. Later werd het hoen leverancier van vlees en eieren. Met de vlezigste en vaakst eier-leggende hoenders werd verder gefokt. Zo kreeg je, uiteindelijk, de dikke kippen die we nu kennen, die het hele jaar door leggen en niet alleen in het broedseizoen, zoals hun bankiva-voorouders.
Meerdere antwoorden
Nieuwe soorten ontstaan, kortom, door natuurlijke selectie of menselijke wensen.
Of door een vreemde evolutionaire sprong, zoals onderzoek van de Universiteit van Singapore uit januari 2023 uitwees. Inmiddels blijkt het bankivahoen namelijk zo vaak gekruist met gewone kippen dat de ‘oervogel’ steeds meer kippen-DNA krijgt. Nog even en dan is de voorouder van de kip dus genetisch gelijk aan haar nazaat.
En hoe zit het dan met de kip-ei-kwestie? Misschien kun je het beste het voorbeeld van Plutarchus volgen en het gewoon als vermakelijke ‘kleine vraag’ zien om met vrienden over te bomen. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk die allemaal best aannemelijk zijn. Het ei ontstond eerst. Of de kip. Of ze waren er allebei tegelijk.
