Voor een tiener is iemand van veertig oud. Maar als je zelf die leeftijd nadert of passeert, denk je daar waarschijnlijk heel anders over. Wat ‘oud’ precies is, is dan ook subjectief, legt socioloog Hanna van Solinge uit.
Als we afgaan op de seniorenkorting in het openbaar vervoer, musea en sommige bioscopen, dan ben je in Nederland een ‘oudere’ op 65-jarige leeftijd. Maar betekent dat dat wanneer de klok op de laatste dag van je 64e twaalf uur slaat, je plotseling oud bent? Wat maakt dat we ‘ouderdom’ aan een bepaalde leeftijd hangen?
Vanaf wanneer je iemand oud vindt, wordt ook bepaald door de gemiddelde levensverwachting om je heen.
Rawpixel voor FreepikJong versus oud
“Het is een ingewikkeld vraagstuk”, zegt Hanna van Solinge, onderzoeker bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI). “En erg subjectief. Meestal schuift de leeftijd waarop je mensen oud vindt mee met je eigen leeftijd. Toen ik eind 20 was, vond ik mensen van 50 bijvoorbeeld al erg oud. Nu ik zelf 63 ben, voelt dat heel anders.”
Je ziet deze leeftijdsafhankelijkheid ook terug in onderzoek: in een studie uit 2008 zetten 20-jarigen in Nederland die ‘ouderdomsleeftijd’ op 57 jaar. De ondervraagde groep 80-jarigen vonden mensen pas 12 jaar later oud, met 69 jaar. “Als je jonger bent, verkeer je meer in kringen van jongeren. Die leeftijd, de levensfase, dat gedrag, dat is je norm”, legt Van Solinge uit. “Je identificeert je meestal minder met de mensen buiten jouw eigen kring. Daar komt soms ook generatieconflict bij kijken: neem je ouders bijvoorbeeld, het is bijna van alle tijden dat je je ouders, en hun leeftijdsgenoten, ouderwets vindt.”
Levensverwachting
“Als de meeste mensen in jouw familie, omgeving of – nog een stap verder – land, niet ouder worden dan 60 jaar, dan voelt dat als oud. Maar als er veel de 100 jaar aantikken, dan valt 60 reuze mee. Levensverwachting, en daarmee factoren die daar invloed op hebben, lijken dus ook een rol te spelen”, vertelt Van Solinge.
Hoe hoger de gemiddelde levensverwachting, hoe hoger meestal die ouderdomsleeftijd. In een onderzoek uit 2021 werden mensen uit 27 Europese landen gevraagd bij welke leeftijd ouderdom begint. In Kroatië kreeg men in 2018 als eerst het label ‘oud’, op ongeveer 60-jarige leeftijd. In Italië, aan de andere kant van het spectrum, was dat pas rond 70 jaar. Ter vergelijking; in Kroatië was de gemiddelde levensverwachting in 2018 77, in Italië 83.
De stijging in ouderdomsleeftijd bij alle landen tussen het eerste meetmoment in 2006 en het tweede in 2018 verklaren de wetenschappers achter het onderzoek door toegenomen levensverwachting, sociale condities en latere ingangsleeftijden voor leeftijdsgerelateerde programma’s (zoals seniorenkortingen) en pensioenen. Bijzonder is dat vrouwen in alle getoetste landen op lagere leeftijd als oud worden gezien dan mannen. Dat is behoorlijk paradoxaal, want vrouwen hebben gemiddeld een hogere levensverwachting dan mannen.
Jonger dan je bent
“Op een gegeven moment kun je niet meer ontkennen dat je ook tot de groep ouderen hoort”, geeft Van Solinge toe. “Je wordt op verschillende manieren geconfronteerd met je leeftijd: als je grijze haren krijgt, in de menopauze komt, je met pensioen gaat, enzovoort.” De onderzoeker ziet dat ouderen vaak wel erkennen dat ze ‘op papier’ oud zijn, maar ook aangeven zich niet oud te voelen. Velen zetten zich af tegen de negatieve associaties die met oud zijn gepaard gaan. Ze geven bijvoorbeeld aan zich niet oud te gedragen, zich niet oud te kleden en er veel aan doen om er jong uit te blijven zien.
Dat verschil tussen hoe oud je je voelt en hoe oud je bent, neemt gemiddeld genomen toe naarmate je ouder wordt. Van Solinge: “Gezondheid is belangrijk: hoe gezonder je bent, hoe groter het verschil tussen je gevoelsleeftijd en je kalenderleeftijd. Ook mensen die wel na hun pensioen nog werken of op andere manieren participeren in de maatschappij voelen zich duidelijk jonger.”
NEMO Kennislink x Living Looonger
In de tentoonstelling Living Looonger in de Studio van NEMO kunnen bezoekers met een punaise aangeven vanaf welke leeftijd ze iemand oud vinden. De kleur van de punaise weerspiegelt hun eigen leeftijd. Op de foto is de stand van 6 april '24 te zien. We bespreken de resultaten met sociaal-cultureel antropologe Jolanda Lindenberg van Leyden Academy Vitality and Ageing.
“Op het eerste gezicht lijken maar weinig mensen hun eigen leeftijd oud vinden”, zegt Lindenberg. “Naarmate mensen ouder worden, schuift die ‘dit-vind-ik-oud-leeftijd’ op”, ziet ze. “Over het algemeen prikt men ongeveer een generatie boven zich. Of eigenlijk net iets minder dan een generatie. De 15 jaar van Bacon lijkt dus best een aardige inschatting.”
Volgens Lindenberg zijn er twee theorieën met betrekking tot wanneer en waarom mensen een bepaalde leeftijd als ‘oud’ bestempelen. “De eerste stelt dat deze leeftijd sociaal-cultureel bepaald wordt: mensen kijken naar hun eigen levensfase en maken aan de hand daarvan een inschatting van wanneer ze iemand oud vinden. Dat kan bij dertigers al het geval zijn, bijvoorbeeld omdat ze hun levensfase al serieus vinden, en daarmee 30 jaar best oud.” De tweede theorie verhoudt zich tot de biologische leeftijd. “Dat wil zeggen; hoe is het functioneren van iemand en wat kan diegene (nog)?”
Dat de meeste mensen rond 80 jaar hebben geprikt, verbaast Lindenberg niets. “In het publieke debat wordt vanaf 65+ onderscheid gemaakt tussen de gepensioneerden die volop van het zwitserlevengevoel genieten, en de oudere groep in de vierde levensfase. Dit zijn de 80-plussers, die al ‘serieus oud’ beginnen te worden. Dit is ook vaak een kantelpunt in de gezondheid. Vanaf 80 jaar krijgen mensen meer te maken met beperkingen in het dagelijks leven. Ze kunnen vaker niet meer alles wat ze willen doen, zoals het huishouden of een rondje lopen.”
