Wat rappers en schrijvers gemeen hebben

Het leidde er zelfs toe dat Brainpower en Ilja Pfeijffer, die beiden hoog scoorden in het onderzoek, tijdens de Nacht van Kunst en Kennis met elkaar van gedachten wisselden over dit onderzoek. Het evenement trok een groot publiek. Reuneker was erbij. “Het is leuk om te zien wat er gebeurt als je een gevierd schrijver en een geprezen rapper bij elkaar zet. En het werkte heel goed. Er ontstond een heel interessante discussie over hiphop en literatuur. En wat de ingrediënten zijn voor een goede tekst.”

Toeval

Het onderzoek was eigenlijk per toeval ontstaan, vertelt de taalkundige die normaal gesproken onderzoek doet naar de voorwaardelijke bijzin. “Iets heel anders, kan ik je vertellen.” Zijn collega Ton kwam met een Amerikaanse studie aanzetten waarin iemand het aantal verschillende woorden in Amerikaanse hiphopteksten had geteld. De diversiteit in woorden werd afgezet tegen Shakespeare en Moby Dick. Omdat zijn collega Vivien veel van hiphop weet en hij makkelijk scriptjes schrijft, ontstond het idee om dit ook voor het Nederlandse taalgebied te herhalen.

De drie taalkundigen zochten teksten bij elkaar van ruim 30 Nederlandse rappers tot ze aan 4000 woorden per rapper zaten. Daarnaast pakten ze de eerste 4000 woorden van twee Nederlandse romans: De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch en Peachez van Ilja Leonard Pfeijffer. “We kozen voor deze romans omdat de eerste uitkwam in de jaren 1990, tijdens de eerste stroom van de Nederlandse hiphop; de roman van Pfeijffer verscheen het afgelopen jaar en is dus heel recent.”

Typhoon

Vervolgens keken ze naar het aantal unieke woorden. Reuneker noemt als voorbeeld een zin van Typhoon: Ovale rondingen aaneengeschakeld als kettingen van mensen die stonden rond de toren van Babel. Deze zin bevat veertien woorden. Maar niet veertien unieke woorden, want er staat twee keer ‘van’ in. We hebben hier dus te maken met dertien unieke woorden. “Hoe meer tekst je pakt, hoe minder verschillende woorden je krijgt. Dat komt doordat er weinig functiewoorden zijn, kleine woordjes als de en het (lidwoorden) en op en van (voorzetsels). Die herhaal je dus veel.”

“Het is best verbazingwekkend welke aantallen we vonden”, zegt de onderzoeker. “In de eerste 4000 woorden Peachez, zo’n 35 bladzijden, vonden we 1480 verschillende woorden. Dat is echt heel veel.” De ontdekking van de hemel had 1366 unieke woorden op 4000. De rappers scoorden over het algemeen lager, net als in het Amerikaanse onderzoek, maar er waren een paar uitzonderingen. De rapgroep Zo Moeilijk scoorde met 1393 woorden net iets hoger dan Mulisch. Ook hoog scoorden Opgezwolle en Brainpower. “Maar je moet oppassen met de conclusies die je hieraan verbindt”, waarschuwt Reuneker. “Het zegt niets over de hoeveelheid woorden die de schrijver of rapper werkelijk kent, het gaat alleen over de teksten die we in de computer hebben gestopt.”

Refreintjes

Bovendien kun je alleen op basis van woordvariatie niets zeggen over kwaliteit, aldus Reuneker. “Ook bij rappers die niet hoog scoren in ons onderzoek, vind je ontzettend goeie taalvondsten. En bovendien: veel rappers die hoog staan in de hitlijsten, scoorden in ons onderzoek juist laag. Dat hadden we niet verwacht. Maar als je beter kijkt naar die teksten, dan zie je dat er in populaire rapteksten ontzettend veel herhaling zit, met veel refreintjes.”

Dat was ook waar de discussie afgelopen zaterdag uiteindelijk over ging: hoe maak je een goede tekst, vertelt Reuneker: “En dat zit ‘m niet alleen in het aantal verschillende woorden, maar ook in het verhaal en de stijlfiguren die je gebruikt, zoals metaforen. Toch beaamden Brainpower en Pfeijffer dat een rijk woordenpalet belangrijk is tijdens het schrijven. Shakespeare bijvoorbeeld wordt altijd geroemd om zijn diverse woordgebruik. Hij moet een enorme woordenschat gehad hebben.”

Poëzie

En zo’n grote woordenschat heb je natuurlijk vooral in je moedertaal. “Pfeijffer schrijft bijvoorbeeld ook weleens in het Italiaans, maar merkt dat hij in het Nederlands een groter woordenpalet heeft. Brainpower rapt veel in het Engels en merkt ook een verschil, hoewel hij aangaf dat je in hiphop vaak teksten maakt op een bepaalde beat, een bepaald ritme. En dan is Engels soms juist weer makkelijker.”

Hoe zit het eigenlijk met muzikanten uit andere muziekgenres, zijn die net zo gevarieerd in hun woordgebruik? Hoewel hij het niet onderzocht heeft, denkt Reuneker dat hiphop zich bij uitstek laat vergelijken met literatuur. “Bij hardrock bijvoorbeeld luister je af en toe naar een lange gitaarsolo, maar bij hiphop gaat het toch echt vooral om de tekst. In die zin bedienen rappers zich van dezelfde middelen als schrijvers. Hiphop schuurt ook aan tegen poëzie. En het feit dat Ilja Pfeijffer bovenaan staat heeft er wellicht mee te maken dat hij dichter is.”