Wat kun je in de toekomst allemaal met je eigen DNA?

Krijgen baby’s in 2040 vlak na hun geboorte een genenpaspoort waar al je DNA-varianten in staan, of is dat geen goed idee? Op dit soort vragen werden het publiek en wetenschappers zoals ik geconfronteerd in de Talkshow van de Toekomst. Ik was daar als expert om te praten over de toekomst van DNA.

20 september 2018

“Het programma heet de Talkshow van de Toekomst, maar vanavond schrijven jullie geschiedenis,” zei, hoe kan het ook anders, historica en presentatrice Eveline van Rijswijk. Voor het eerst maakten we twee uur een live talkshow met vijf wetenschappers met als aandachtsgebied voorplanting en DNA voor een zaal met 100 mensen in Tivoli Vredeburg. Wat zou deze avond ons brengen?

Ik was uiteraard vereerd toen ik werd gevraagd om als ‘expert’ aan deze talkshow mee te werken. Discussiëren over de toekomst van DNA is niet per definitie gemakkelijk, er spelen zoveel factoren een rol; technische, medische, wetenschappelijke, ethische en maatschappelijke vraagstukken. Juist omdat ik vind dat de discussie niet alleen in het laboratorium en ziekenhuis gevoerd moeten worden wilde ik graag meewerken aan dit programma.

Op woensdag 23 mei 2018 kom ik aan in Tivoli Vredenburg. Nog geen twee maanden geleden stond ik hier in precies de zelfde zaal ook op het podium voor het tweejaarlijkse congres van de Nederlandse en Britse verenigingen voor klinische genetica. Vanavond had ik toch een ander gevoel. Zo’n congres is ook spannend maar je weet iets beter wat je te wachten staat. Je hebt tien minuten om jouw goed voorbereide verhaal te vertellen met behulp van een aantal PowerPoint slides, daarna heb je vijf minuten om vragen uit de zaal te beantwoorden.

Artiesteningang

Vanavond weet ik niet precies wat me te wachten staat. Ik loop dan ook wat onwennig de foyer in. Ik zie honderden jongeren in zwarte kleding zitten en staan rond de trap, die komen vast niet voor mij. Ik loop daar in mijn kleurrijke zomerjurk langs, op zoek naar iemand die mij kan helpen om de ‘artiesten’ ingang te vinden.

Het eerste thema van de avond is voortplanting waarbij ik aandachtig toeschouwer ben. Sjoerd Repping (Hoogleraar Voortplantingsgeneeskunde), Lucas Brouwers (Wetenschapsjournalist en ervaringsdeskundige – zie artikel NRC) en Loes Segerink (Biotechnoloog – zie college Universiteit van NL, kijken samen met het publiek in de toekomst van voortplanting.

Dan is het tijd voor mijn eigen quotes. “Wij als wetenschappers kunnen misschien bepalen wat er in de toekomst allemaal kan op het gebied van DNA onderzoek, maar u als maatschappij zult moeten beslissen of u dat ook wel moet willen”.

Kunstmatige baarmoeder

Een meerderheid van de mensen in de zaal ziet wel mogelijkheden voor 1) het standaard invriezen van eicellen op de leeftijd van 20 jaar in 2040, 2) het maken van een eicel, zaadcel of compleet embryo uit ieder celtype zodat in 2050 iedereen een genetisch eigen kind kan krijgen en 3) dat in 20160 een kind geboren wordt uit een kunstmatige baarmoeder. Voor dat laatste blijkt overigens niet zo veel animo in de zaal maar de voorspelling is wel dat het mogelijk wordt.

v.l.n.r. Lucas, Loes, Sjoerd, Eveline
Lotte Scholten

Het tweede thema is DNA en nadat Eline Bunnik, medisch ethicus, en ik op onze hakken het iets wat wiebelige trapje hebben overleefd mogen we op de bank plaatsnemen.

The Perfect 46

De volgende stelling wordt ingeleid met een fragment uit de film The Perfect 46, refererend aan het aantal chromosomen van de mens. De stelling luidt: “In 2040 krijgt iedereen al voor zijn of haar geboorte een genenpaspoort.” Aangevuld met ‘je zou zelf kunnen bepalen of je het helemaal in wil zien en sommige onderdelen zijn pas zichtbaar vanaf 18 jaar’.

DNA testen

Ik denk van wel. Het is nu mogelijk om in korte tijd voor relatief weinig geld DNA-onderzoek te verrichten en de ontwikkelingen op dit gebied gaan ontzettend snel. Dit heeft onder andere geleid tot een groeiende markt voor commerciële DNA-testen. Het is heel eenvoudig: je strijkt met een wattenstaafje langs de binnenkant van je wang, stuurt dat op en binnen een paar weken krijg je de uitslag. Je kunt hierbij kijken naar erfelijke eigenschappen en (beperkt) risico voor ziekte, je afkomst en je zelf laten matchen aan iemand. Maar moeten we dat allemaal wel willen?

Eline (links) en Karin (rechts)
Lotte Scholten

Ik krijg regelmatig de vraag of ik mijn eigen DNA wel eens heb onderzocht. Nee, dat heb ik niet gedaan. Of ik dat zou willen? Moeilijke vraag. Ik ben gezond, in mijn familie komen geen bijzondere ziektes voor, maar ik ben stiekem wel nieuwsgierig. Wat zijn de consequenties van de uitslag voor mij, voor mijn familie en eventueel nageslacht? Wil ik weten of ik een verhoogd risico op ziektes hebt? Als het gaat om een ziekte waarvoor preventie zinvol is of waar een goede behandeling voor is, ja, dan zou ik dat misschien wel willen weten.

Maar zou ik het ook willen weten als ik mogelijk op jonge leeftijd dement wordt en we daar op dit moment niets tegen kunnen doen? Ik weet eerlijk gezegd zelf het antwoord niet. Heeft het zin om dat te weten? Maak ik dan andere keuzes? Bijvoorbeeld over werk, carrière of het krijgen van kinderen? Of word ik alleen maar heel erg ongelukkig van deze kennis? We weten steeds meer van de DNA-code maar er is nog steeds meer dat we niet weten dan dat we wel weten. Hoe ga je om met die onzekerheid? En zelf als we het wel weten, dan zegt het DNA niet alles, omgevingsfactoren spelen ook een belangrijke rol bij het ontstaan van ziektes.

Nog een quote van mij voor de bezoekers: “Je kunt waarschijnlijk nog steeds meer over mij te weten komen als je 10 minuten met mij praat, dan wanneer je mijn complete DNA-code bekijkt.”

Gattaca

De laatste stelling van de avond gaat nog een stapje verder en wordt ingeleid met een fragment uit de film Gattaca, een film uit 1997 over een jongen die graag astronaut wil worden maar daarvoor niet de juiste DNA-code heeft (de titel is opgebouwd uit de letters van onze DNA code: ACTG). De stelling luidt: “In 2050 halen we niet alleen ziektes weg dankzij aanpassing van DNA, maar passen we ook ‘mensverbetering’ toe”. Laat mij hieronder alvast weten hoe jij daar over denkt. Of lees mijn volgende blog, want daar vertel ik er meer over!

&feature=youtu.be
Talkshow van de Toekomst

Mocht je ondertussen meer willen weten over hoe ik naar de toekomst van DNA-onderzoek kijk, bekijk dan mijn recente TEDx talk getiteld: “Your DNA in the Cloud?” opgenomen tijdens TEDx Leiden Unversity 2018 (in English)