Naar de content

Wat geheime diensten zoal doen in Oekraïne

In de Russische media gonst het van de theorieën dat het niet pro-Russische rebellen waren die vlucht MH17 boven oost-Oekraïne uit de lucht schoten, maar dat het een complot was van het Oekraïense leger samen met de Amerikaanse inlichtingendienst CIA. Bewijzen hebben de Russen er niet voor. Maar dat Westerse inlichtingendiensten achter de schermen een belangrijke rol spelen bij strijd in Oekraïne is evident.

6 augustus 2014

Het werk van geheime diensten speelt zich – de naam zegt het al – in het diepste geheim af. Buitenstaanders weten nooit precies wat er zich allemaal in de schimmige wereld van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten afspeelt. Maar dat Westerse geheime diensten, in het bijzonder de Amerikaanse CIA, op dit moment nauw betrokken is bij de escalerende situatie in Oekraïne is zeker geen geheim. In april lekte, bewust of onbewust, het bericht uit dat CIA-baas John Brennan op bezoek was geweest in de Oekraïense hoofdstad Kiev. Over wat Brennan daar deed is niets officieel bekend gemaakt, maar het signaal was duidelijk: achter de schermen ondersteunt de CIA actief de nieuwe Oekraïense regering.

Afghanistan

Een van de mogelijke redenen van het bezoek van Brennan was, zo gaan de speculaties op internet, om Amerikaanse inlichtingen over posities en bewegingen van het Russische leger met Kiev te delen. De Oekraïense geheime diensten zijn sinds de tijd van de Sovjet-Unie verstrengeld met de Russische diensten. Tot de val van de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj in februari werkten Rusland en Oekraïne zelfs nauw samen op het gebied van inlichtingen en veiligheid. Om die reden waren de VS altijd terughoudend met het delen van hun inlichtingen via digitale kanalen; ze zouden zomaar bij de Russen terecht kunnen komen. Brennan moest daarom wellicht de data persoonlijk overhandigen en samen met de Oekraïners een manier zoeken om de penetratie van de Russen in de Oekraïense inlichtingendiensten te keren.

Maar waarom zou Washington dan openlijk de hoogste CIA-functionaris naar Kiev sturen om die data te overhandigen? Kon dat niet beter achter de schermen gebeuren? Een andere verklaring voor het openlijke bezoek van Brennan is dan ook dat het hier om een verkapte waarschuwing aan de Russen ging: Ze konden maar beter afzien van een militaire invasie in Oekraïne. In de jaren tachtig wisten namelijk door de CIA bewapende strijders in Afghanistan het aldaar binnen gevallen Rode sovjet-Leger jarenlang met een uitputtende guerrilla-oorlog op te zadelen. Die strijd putte het Rode Leger, en daarmee de Sovjet-Unie als geheel, militair en financieel uit en stortte begin jaren negentig in elkaar. Dat zou Rusland ook zomaar kunnen overkomen mocht het overwegen Oekraïne binnenvallen, wilde Brennan maar zeggen.

Wie, wat, waar, wanneer, waarom

Wat er precies gaande is achter de schermen kunnen we niet weten. Maar het is ook weer niet zo dat er helemaal niets te zeggen is over het werk van inlichtingendiensten in oorlogssituaties als in Oekraïne. “Zodra een conflict als dat in Oekraïne is uitbreekt zullen geheime diensten om te beginnen inlichtingen gaan inwinnen uit zogenaamde ‘open bronnen’”, vertelt historicus Constant Hijzen, die aan de Universiteit Leiden promoveert op onderzoek naar de geschiedenis van inlichtingen- en veiligheidsdiensten. “Denk aan een soort journalistieke bureauredacteur maar dan als inlichtingenfunctionaris, die uit alle mogelijke bronnen, tegenwoordig vooral op internet, informatie inwint over wie, wat, waar, wanneer en waarom. Wie vecht er met wie en wat zijn de achtergronden? En natuurlijk wat de mogelijke consequenties voor de (Amerikaanse) nationale belangen zijn.”

“Daarnaast zijn er allerlei technische middelen beschikbaar. Signals intelligence of imagery intelligence heet dat. Met name de Amerikanen hebben sinds de Koude Oorlog allerlei geavanceerde spionagesatellieten om de aarde zweven. Die kunnen bijvoorbeeld elk half uur een foto maken en daarop zijn Russische troepenbewegingen goed te zien.

Voorbeeld van een gedetailleerde opname van een spionage satelliet van de CIA. Dit is de compound in Afghanistan waar terroristenleider Osama bin Laden zich jarenlang schuil hield.

 wikimedia commons

Maar non lethal assistance (niet-dodelijke hulp), zoals de diplomatieke term luidt, gaat waarschijnlijk verder dan alleen waarnemen en inlichtingen doorspelen. “Een belangrijke bijdrage van de Amerikanen aan Oekraïne zou kunnen zijn het voorzien in veilige communicatieapparatuur”, zegt Hijzen. “Een van de belangrijkste voorwaarden van een oorlog voeren is dat je controle hebt over je eigen communicatie, en niet constant onderschept wordt door de Russen. Maar die infiltratie door de Russen is zeer reëel en dat maakt ook dat de CIA tegelijk heel terughoudend is in het delen van gevoelige informatie.”

Politieke beslissingen afdwingen

Geheime diensten spelen waarschijnlijk ook een rol bij het beïnvloeden van politieke beslissingen die vooraf gaan aan militaire actie. “Als je die beslissingen als inlichtingendienst kan beïnvloeden dan zal je dat denk ik ook wel doen,” stelt Hijzen. “Ik denk dat het werk van de Amerikaanse geheime diensten zich niet beperkt tot het aanleveren van wat satellietfoto’s. Ik denk niet dat het zover gaat, zoals de Russische media soms beweren dat de hele machtsovername in Kiev door de CIA is aangestuurd, maar er is denk ik wel sprake van beïnvloeding. Maar het is natuurlijk lastig om daar iets concreets over te zeggen. Kijkend met een historische blik zie je echter wel dat de CIA zich in het verleden ook wel met de politieke gang van zaken bemoeid. Als ze een conflict kunnen helpen voorkomen, of bij een buitenlandse regering een voor de VS gunstige beslissing kunnen afdwingen, dan zullen ze dat doen.”

“Misschien blijkt over vijftig jaar wel dat de rol van de CIA veel groter is dan we nu vermoeden en dat ze bewust een fascistisch-nationalistische regering in Kiev aan de macht heeft gebracht, omdat die voor de eenheid van het land staan. In de Koude Oorlog heeft de CIA wel vaker dubieuze regeringen aan de macht gebracht om de Amerikaanse nationale belangen veilig te stellen. Maar daar is nu eigenlijk niets met zekerheid over te zeggen.”

Bronnen en meer lezen:
ReactiesReageer