Wat doet sociale isolatie met onze mentale gezondheid?

Alleen naar buiten voor de hoognodige boodschappen of een ommetje. Wie niet thuis kan werken mag op pad. De rest wordt dringend geadviseerd zo veel mogelijk thuis te blijven. Met die maatregelen hoopt het kabinet de verspreiding van het nieuwe coronavirus af te remmen en daarmee het aantal zieken over een grotere periode uit te spreiden. Scholen en horeca gingen dicht. Het openbaar vervoer werd teruggeschroefd. Mensen moeten op anderhalve meter afstand blijven van elkaar: geen handen schudden en geen kussen en knuffels. Dat is raar, voor een mens. We weten niet beter dan dat we ons in groepen ophouden.

Het is de eerste keer sinds de Tweede Wereldoorlog dat mensen zo massaal binnenblijven en op zichzelf zijn teruggeworpen. Tot een paar dagen terug had bijna niemand ervaring met zelfquarantaine. Ons afzonderen van anderen is het beste wat we nu voor elkaar kunnen doen, maar het druist regelrecht in tegen onze behoeftes. Krijgt onze geestelijke gezondheid een klap als we ons voor langere tijd afsluiten?

Verbondenheid online

“We hebben als mens een fundamentele behoefte aan sociale verbondenheid. Als daar niet aan wordt voldaan, dan kan dat gevolgen hebben voor onze psychische gezondheid. Eenzaamheid is een voorspeller voor depressie”, legt hoogleraar klinische psychologie aan de Open Universiteit Arjan Bos uit.

Gelukkig is eenzaamheid vaak een tijdelijk gevoel: het gaat weer over. “Als je verhuist naar een andere stad en niemand kent is het logisch dat je je eenzaam voelt. Normaal gesproken motiveren die gevoelens ons om er iets aan te doen, om mensen om je heen te krijgen. We gaan er actief naar op zoek als we verbondenheid missen.” En dat is, nu het coronavirus rondwaart, nou net niét de bedoeling.

Bos denkt dat de gevolgen van deze tijdelijke zelfquarantaine voor ons mentale welzijn meevallen. Ja, de meeste mensen in de maatschappij hebben even minder sociale contacten, maar dat gevoel van gemis valt online te compenseren, via (video)bellen. Mensen uiten online evenveel emoties en zijn net zo persoonlijk als face-to-face, blijkt uit literatuuronderzoek van zijn groep. “Vroeger zat je tijdens een oorlog of pandemie thuis en had je weinig contact met de buitenwereld”, aldus Bos. “Nu kun je online contact onderhouden. Ik zie het om me heen gebeuren, dat collega’s online compenseren voor de gemiste momenten bij het koffiezetapparaat.”

Alleen maar niet eenzaam

Tijdelijk op jezelf teruggeworpen worden, hoeft niet te betekenen dat het snel bergafwaarts gaat met je welbevinden. Wie alleen is, is niet per definitie eenzaam. De één kan beter alleen zijn dan de ander, zo zal het ook zijn onder de binnenzitters. De vraag is wat je doet in deze situatie van sociale isolatie, volgens Bos. “Hoe interpreteer je het? Ervaar je een verschil tussen wat je hebt en wat je mist, maar doe je er niks aan? Of zoek je naar compensatie om het gemis in het dagelijks leven goed te maken?”

Online wemelt het van de adviezen van deskundigen om goed om te gaan met de zelfquarantaine. Neem Barbara Larson, hoogleraar management aan de Northeastern University in Boston. Zij onderzoekt werken op afstand. Zij stelt voor dat teams die nu noodgedwongen thuiswerken, proberen de normale gang van zaken na te bootsen. Ze doen dit op een onconventionele manier, zoals met virtuele borrels waarbij iedereen in kan bellen om samen een drankje te drinken. “Het is een goede manier om jezelf met anderen te verbinden. Het is raar, maar iedereen voel zich raar, dat maakt het leuk”, zei ze tegen BBC. “Virtuele feestjes zorgen voor wat luchtigheid in de moeilijke situatie waar we in zitten.”

Gemis van aanraking

Elkaar zien en spreken kan via telefoon en computer. Elkaar aanraken is nu uit den boze. Hoe ervaren we dat gemis? Bos: “Door huidcontact maak je het ‘knuffelhormoon’ oxytocine aan, waardoor je je plezieriger kan voelen.” Maar het effect van oxytocine in sociaal contact worden volgens hem echter een beetje overschat. In studies krijgen proefpersonen vaak een grote dosis toegediend en dan zie je wat gebeuren. In werkelijkheid is het effect een stuk subtieler.

“Bovendien is er binnen een relatie of een gezin nu nog steeds fysiek contact. Alleenstaanden missen aanraking misschien meer, maar zij hadden er waarschijnlijk sowieso al minder van. Mijn inschatting is dat mensen er wel overheen komen als de maatregelen een paar weken duren. Duurt het langer? Dan loopt de groep die zich eenzaam voelt risico op psychische klachten.”

Onrust en onzekerheid

Het is in deze dagen makkelijk om je gestrest, angstig of somber te voelen. Niet lang nadat de Chinese miljoenenstad Wuhan van de buitenwereld werd afgesloten en mensen de straat niet meer op mochten, kwamen de eerste signalen van somberheid en geestelijke nood naar buiten. Vier op de tien mensen gaf aan zich angstig te voelen door het virus, meldde persbureau Reuters op basis van een enquête die de Chinese Psychology Society hield onder 18.000 Chinese burgers. Telefonische hulplijnen sprongen als paddestoelen uit de grond en bieden mentale steun aan mensen die bang thuis zitten.

Nederland zit niet zo potdicht als Wuhan en landen als Italië en Spanje, maar het virus eist zijn mentale tol. We zitten niet slechts binnen. We zitten binnen met kopzorgen. “De onrust en onzekerheid rond de gebeurtenissen maken de consequenties van een sociaal isolement ingewikkelder”, zegt Machielse. “Mensen zijn bang om ziek te worden, anderen ziek te maken, hun baan te verliezen.” Grote kans dat die onzekerheid meer vat op ons heeft dan thuisblijven.