Wat als wetenschappers elkaar tegenspreken?

Zal ik me wel of niet laten vaccineren? Hoe veilig is dat nu echt? In de zoektocht naar een goed antwoord stuit je wel eens op onbetrouwbare informatie, geruchten, en niet-wetenschappelijke bronnen. Daarnaast lijken verschillende experts elkaar tegen te spreken. Hoe moet ik, als niet-expert, nu weten wat ik moet geloven?

Deze problemen spelen – bij deze en andere onderwerpen – ook in de discussies onder artikelen van NEMO Kennislink. Soms worden er in de discussies websites of video’s aangehaald die moeilijk op hun juistheid en herkomst te controleren zijn. Het is daarom belangrijk om betrouwbaar onderzoek te kunnen herkennen, en om te weten wat je kunt doen als je daarover twijfelt. Hierover vroeg ik advies aan Herman de Regt, wetenschapsfilosoof aan Tilburg University.

Wat is wetenschap?

Wanneer wetenschap goed wordt uitgevoerd, levert dit betrouwbare kennis op. Volgens De Regt is de wetenschap zelfs de enige bron van betrouwbare kennis. Daarom moeten we allereerst wetenschap van niet-wetenschap leren onderscheiden.

Dit verschil is alleen niet in één zin te vatten. Door de jaren heen hebben veel wetenschapsfilosofen (waaronder ook De Regt) geprobeerd de kenmerken van wetenschap op een rijtje te zetten. Ondanks onderlinge verschillen tussen filosofen, en verschillen in nadruk en verwoording, komen bepaalde algemene kenmerken van wetenschap vaak terug. Kort door de bocht zou je kunnen stellen dat aan hoe meer van die kenmerken het onderzoek voldoet, hoe betrouwbaarder het onderzoek is. Deze kenmerken kunnen dus direct helpen bij de zoektocht naar betrouwbare informatie.

Aan de hand van deze kenmerken kunnen en moeten we wetenschap dan ook consequent op dezelfde manier beoordelen. “Wat je soms ziet, is dat mensen gaan ‘shoppen’ bij wetenschappelijk onderzoek dat hun mening bevestigt”, vertelt De Regt. Als je hebt vastgesteld wat een betrouwbare manier van onderzoek doen is, en een onderzoek voldoet hier volkomen aan, zou je logischerwijs deze resultaten kunnen vertrouwen. Maar als de resultaten niet helemaal blijken te bevestigen wat je had gehoopt, kan het verleidelijk zijn dit onderzoek af te schrijven. Dan was de methode vast niet goed, bijvoorbeeld. Of dan kloppen de gebruikte definities niet. Of dan heeft de wetenschapper ergens toch financiële en sociale belangen bij. Het achteraf afschrijven van wetenschappelijk onderzoek omdat je het niet wil geloven, of omdat je je er niet prettig bij voelt, is natuurlijk niet legitiem.

Kiezen tussen experts

Wat als twee wetenschappers daadwerkelijk experts zijn in het vakgebied waar het om gaat, maar ze elkaar nog steeds tegenspreken? Hoe weet je of je de ene of de andere expert moet geloven, bijvoorbeeld als je twijfelt over het nemen van het coronavaccin? De Regt: “Ik ben dan geneigd de wetenschapper te geloven die in het verleden voorspellingen heeft gedaan die daarna zijn uitgekomen.” Het kan helpen om naar eerdere successen of correcte inzichten van de wetenschapper te kijken. Dat is een indicatie dat onderzoek solide is, en dat de onderzoeker verstand van zaken heeft. Als blijkt dat de onderzoeker er in het verleden continu naast heeft gezeten, is dat al een goede aanleiding om wat voorzichtiger te zijn. “Maar ook dit is niet makkelijk te checken”, geeft De Regt toe. “In een discussie die steeds lastiger wordt, zou je het liefst zien dat het verleden van de expert en zijn reputatie toegankelijk zijn voor iedereen.”

Het is volgens De Regt ook goed om te beseffen dat de wetenschappelijke wereld er soms ook gewoon nog niet uit is. Dan is er gedegen onderzoek gedaan, maar met verschillende resultaten en conclusies. Dat kan nou eenmaal. Het is van belang dat we in dit soort gevallen toegeven dat we het (nog) niet weten. Soms zijn bepaalde dingen gewoon nog onbeslist of onverklaard.

Informatie van desinformatie scheiden

De Regt ziet in dat het beoordelen van informatie, zeker in de tijden van internet en social media, lastig is. “Zelfs als je weet waar je op moet letten, blijft de hele situatie gecompliceerder dan je denkt. Informatie en desinformatie zijn steeds moeilijker te onderscheiden.” En hij vreest dat dat alleen nog maar moeilijker kan gaan worden. Zeker als zowel wetenschappers als niet-wetenschappers moeilijk kunnen toegeven dat ze het soms eigenlijk niet weten. En vind maar eens de tijd om bij alles wat je leest een uitgebreide achtergrondcheck te doen.

Idealiter zou je op alle plekken waar mensen reacties kunnen plaatsen, intensiever op de juistheid van informatie modereren, zoals op Twitter nu steeds vaker gebeurt. Maar dat is in de praktijk lastig en tijdrovend. Om de discussies op NEMO Kennislink beter te kunnen laten verlopen, is het belangrijk dat lezers weten hoe je gemakkelijker informatie van desinformatie kunt onderscheiden en gegronder kunt kiezen tussen experts. Deze kennis kan in combinatie met kennis over het herkennen van verkeerde argumentatie, bijdragen aan een verbetering van de discussies op NEMO Kennislink. En laten we vooral niet vergeten: wetenschap kost nu eenmaal tijd.