Discriminatie op meerdere manieren

Bij het woord intersectionele discriminatie denk je misschien al snel: ‘huh, wat is dat?’ Het is niet echt een bekende term, maar als je wel eens last heb gehad van discriminatie op meerdere vlakken tegelijkertijd, heb je er wel mee te maken. 

Anti-discriminatiewetten zijn bedoeld om uitsluiting op basis van persoonlijke kenmerken zoals leeftijd, religie, gender, beperking, ras en seksuele oriëntatie te verbieden. Meestal is die anti-discriminatiewet gebaseerd op een zo’n kenmerk. 

Als zwangere vrouw heb je bijvoorbeeld last van genderdiscriminatie als je niet wordt aangenomen omdat zo’n werkgever denkt dat moeders hun werk niet goed kunnen doen. Je wordt dan gediscrimineerd omdat zo’n werkgever bang is dat je teveel tijd besteedt aan de zorg van je kind(eren), in plaats van je werk.

Als een verhuurder jou weigert een huis te verhuren omdat hij of zij alle zwarte personen typeert als mensen die hun huur niet betalen, heb je te maken met rassendiscriminatie. In de voorbeelden die ik noem, gaat het telkens om discriminatie op basis van één identiteitskenmerk: in het eerste voorbeeld gaat het om gender, in het tweede over ras. Veel anti-discriminatiewetten in lidstaten van de Europese Unie (EU) en binnen wetgeving van de EU zelf helpen jou om dit soort discriminatie aan te vechten in rechtbanken.

Maar soms gebeurt het dat iemand uitgesloten wordt op basis van twee of meer identiteitskenmerken tegelijkertijd. Bijvoorbeeld als je een vrouw met een beperking bent en je gediscrimineerd wordt omdat je een vrouw bent, én omdat je een beperking hebt. Dat lijkt heel simpel, maar veel rechtbanken vinden dit soort rechtszaken lastig omdat ze verschillen van rechtszaken over discriminatie op basis van één identiteitskenmerk. Hoe werkt discriminatie op basis van twee of meerdere identiteitskenmerken tegelijkertijd? Met andere woorden: hoe werkt intersectionele discriminatie in de praktijk van de rechtbank?

Intersectionele discriminatie: wat is dat?

Intersectionele discriminatie is discriminatie op basis van twee of meerdere identiteitskenmerken tegelijkertijd. De term ‘intersectionaliteit’ of ‘kruispuntdenken’ is bedacht door een rechtenprofessor uit de Verenigde Staten (VS), Dr. Kimberlé Crenshaw, in een artikel uit 1989 waarin ze een aantal Amerikaanse rechtszaken over de discriminatie van zwarte vrouwen analyseert. 

Ze toonde in dit artikel aan hoe rechtbanken slechts oog hebben voor discriminatie op basis van één identiteitskenmerk. Hierdoor konden de rechtbanken de discriminatie van zwarte vrouwen die uitgesloten werden vanwege twee onafscheidelijke identiteitskenmerken (zwart zijn én vrouw zijn) niet als discriminatie zien.

Éen van de rechtszaken die Dr. Kimberlé Crenshaw analyseerde is DeGraffenreid t. General Motors. Dit is een rechtszaak uit 1976 waarbij zwarte vrouwen het autobedrijf General Motors aanklaagden voor rassen- en genderdiscriminatie. 

Gelijke rechten

Om de rechtszaak te begrijpen is het belangrijk om te onthouden in welke periode de rechtszaak plaatsvond. In de VS werden zwarte mensen lang als tot slaaf gemaakte mensen uitgebuit. Toen slavernij werd afgeschaft, werden zwarte mensen in veel plaatsen gediscrimineerd. Ze werden bijvoorbeeld gesegregeerd in het openbaar vervoer en op scholen. In de jaren ‘60 eisten zwarte mensen gelijke rechten en bescherming tegen discriminatie. 

Er werd toen anti-discriminatiewetgeving aangenomen om uitsluiting op basis van ras, religie en gender te verbieden. Daardoor was het makkelijker voor zwarte mannen om aangenomen te worden voor werk. Voor veel zwarte vrouwen ging het moeizamer omdat ze naast racisme ook seksisme ervaarden. Dit was ook het geval bij het bedrijf General Motors, waar zwarte vrouwen de laatste groep mensen waren die werden aangenomen.

Soms moeten bedrijven bezuinigen, vooral wanneer het economisch minder goed gaat. Wanneer bedrijven besparen worden sommige werknemers ontslaan. In het arbeidsrecht gebeurt het vaak dat de werknemers die het laatst zijn aangenomen, als eerste worden ontslagen, omdat ze minder lang bij het bedrijf werken. Toen General Motors werknemers moest ontslaan wegens bezuinigingen, ontsloegen zij alleen de zwarte vrouwen omdat zij als laatste in het bedrijf waren aangenomen.

Rechtszaak tegen General Motors

Emma DeGraffenreid was één van die zwarte vrouwen. Ze spande samen met de andere zwarte vrouwen een rechtszaak aan tegen General Motors. In de rechtbank zeiden de zwarte vrouwen dat hun ontslag discriminatie was op basis van gender en ras. Als zwarte vrouwen werden ze op een unieke manier getroffen door het ontslag omdat ze, door de lange geschiedenis van seksisme en racisme in de VS, pas veel later dan alle andere mensen toegang hadden tot de arbeidsmarkt. Zo werden ze dus ook als enige ontslagen toen General Motors moest bezuinigen.

De rechter in de rechtszaak was het niet eens met DeGraffenreid en de andere zwarte vrouwen. Anti-discriminatiewetgeving sluit enkel discriminatie uit op basis van één identiteitskenmerk per keer, vond de rechter. Volgens de rechter werden de zwarte vrouwen ofwel gediscrimineerd omwille van hun ras óf hun gender. De zwarte vrouwen moesten dus één identiteitskenmerk kiezen voor hun rechtszaak. Daarnaast was de rechter niet overtuigd dat de vrouwen werden gediscrimineerd.

Toen de rechter naar het overgebleven personeel keek bij General Motors, zag hij dat de zwarte mannen daar nog werkten. Zo kon er volgens de rechter geen rassendiscriminatie zijn. Toen de rechter naar het overgebleven personeel keek, zag hij dat er witte vrouwen werkzaam waren in het bedrijf. 

Zo kon er volgens de rechter geen genderdiscriminatie zijn. Als er geen discriminatie is op basis van de twee aangehaalde identiteitskenmerken (gender en ras) wanneer ze apart bestudeerd worden, dan kan er geen discriminatie zijn wanneer beide identiteitskenmerken op elkaar inwerken. Er was dus geen sprake van discriminatie voor de zwarte vrouwen, volgens de rechter.

De rechter had natuurlijk over het hoofd gezien dat de discriminatie van de zwarte vrouwen intersectioneel is. Dit betekent dat de zwarte vrouwen op het kruispunt waren van racisme en seksisme waardoor ze op een bijzonder manier getroffen werden door het ontslag. De ervaring van zwarte vrouwen verschilde dus wezenlijk van de discriminatie die zwarte mannen ervaren op basis van ras alleen, en de discriminatie die witte vrouwen ervaren op basis van gender alleen.

Conclusie

Door DeGraffenreid t General Motors en twee andere rechtszaken van zwarte vrouwen te analyseren, kwam Dr. Kimberlé Crenshaw tot de term ‘intersectionele discriminatie’: discriminatie op basis van twee of meer identiteitskenmerken die onafscheidelijk zijn en tegelijkertijd op elkaar inwerken. Door haar analyse werd duidelijk dat rechtbanken veel moeite hebben met het behandelen van dergelijke rechtszaken, waardoor slachtoffers van intersectionele discriminatie in de kou blijven omdat hun discriminatie niet erkend wordt.

Dr. Kimberlé Crenshaw’s belangrijke artikel over intersectionele discriminatie werd in 1989 gepubliceerd. Toch blijven veel rechtbanken vandaag nog altijd worstelen met intersectionele discriminatie, ook rechtbanken in de EU. Dit is waarom ik onderzoek hoe rechtbanken zoals het Europees Hof van Justitie eindelijk intersectionele discriminatie kunnen erkennen.

Benieuwd naar hoe het komt dat een rechtbank zoals het Europees Hof van Justitie intersectionele discriminatie nog altijd niet erkent? Dit bespreek ik in een volgend blogpost.