Wat als je ineens van alles vergeet

Dementie is niet 1 ziektebeeld, maar een verzamelnaam voor verschillende aandoeningen die leiden tot een achteruitgang in hersenfuncties. De eerste symptomen van dementie kunnen subtiel zijn en worden geuit als geheugenklachten, gedragsproblemen of veranderingen in karakter. Daarom duurt het soms enkele jaren voordat de symptomen herkend worden als de ziekte van Alzheimer, de meest voorkomende vorm van dementie. Heel soms presenteren deze symptomen zich echter in rap tempo, waarbij men in een tijdsbestek van weken compleet afhankelijk wordt.

Dat zien we bijvoorbeeld bij de ziekte van Creutzfeldt-Jakob, de meest zeldzame hersenziekte, die slechts bij 1 op de miljoen mensen voor komt. Bij beide hersenziekten kunnen geheugenklachten een grote rol spelen en worden mensen steeds verder beperkt in het dagelijks functioneren, zoals aankleden, lopen en een gesprek voeren.

Wat gebeurt er dan in de hersenen?

Ons denken en handelen wordt compleet gestuurd door de hersenen. Deze constellatie van miljarden zenuwcellen communiceren continu met elkaar en helpen ons de wereld beter te leren begrijpen. Maar elke cel in ons lichaam vervalt op den duur en repareert of vernieuwt zich continu. Naarmate we ouder worden, wordt het steeds lastiger om deze reparaties uit te voeren.

Bij de ziekte van Alzheimer, de meest voorkomende vorm van dementie, is er een probleem in de verwerking van het amyloid-precursor proteine (APP) en het tau-eiwit. De functie van APP is nog niet bekend. Het tau-eiwit zorgt voor de structuur van zenuwcellen en is verantwoordelijk voor de aan- en afvoer van voedingsstoffen van de ene naar de andere kant van de zenuwcel. Door de verstoorde verwerking hopen de eiwitten zich op in het brein, waardoor ze de communicatie tussen zenuwcellen verstoren. In 1906 werden deze ophopingen voor het eerst opgemerkt door de Duitse arts, Alois Alzheimer.

Een misvorming van eiwitten ontstaat ook bij de ziekte van Creutzfeldt-Jakob, maar dan in het protease resistant protein (PrP). Dit PrP eiwit, die we allemaal bezitten, vervormt zich om onduidelijke redenen en zorgt voor een kettingreactie, zodat naburige zenuwcellen ook worden aangetast. Tot voor kort dacht men dat alleen bacteriën of virussen infectieus waren. Maar in 1982 werd ontdekt dat ook lichaamseigen eiwitten, de zogenaamde prionen, hiertoe in staat zijn. Het zenuwcelverval door prionen gebeurt op specifieke plekken in het brein, wat de ziekte van Creutzfeldt-Jakob typeert. Kortom, beide ziektebeelden kenmerken zich door verval van zenuwcellen, welke essentieel zijn voor ons dagelijks functioneren.

Hoe helpt onderzoek hierbij?

Momenteel bestaat er geen therapie voor de ziekte van Alzheimer, noch voor de ziekte van Creutzfeldt-Jakob. Voor mijn onderzoek gebruik ik gegevens van grote populaties, waarbij we steeds meer over de onderliggende mechanismes leren. De Rotterdam Studie (ERGO-onderzoek, Erasmus Rotterdam Gezondheid Onderzoek) is zo’n populatiestudie, met inmiddels ruim 20.000 deelnemers uit de regio Ommoord, een wijk in Rotterdam.

Elke deelnemer van de studie wordt eens in de 3-5 jaar getest in ons gezondheidscentrum, bijvoorbeeld op fitheid, de ogen, het hart, etc. Al deze gegevens vormen stukjes van een puzzel, waarbij we meer inzicht krijgen in de ontstaanswijze van onder andere hersenaandoeningen. Zo weten we inmiddels dat een hoger onderwijsniveau, een gezonde leefstijl en een goede regulatie van hart- en vaataandoeningen leiden tot een kleinere kans op dementie. Als landelijk meldpunt voor de ziekte van Creuzfeldt-Jacob, krijgen we ook veel informatie binnen over dit zeldzame ziektebeeld. Ik neem dan vragenlijsten af bij patiënten en hun familieleden om meer inzicht te krijgen in de leefstijlfactoren die hier een rol in kunnen spelen.

En hoe bracht je het ervan af? Ik ben erg benieuwd naar de tijd die jullie hebben neergezet en natuurlijk naar het geheime woord. Hierover gaat mijn volgende blog. Laat het even weten in de comments!