Walvis op de snijtafel

Zestien was ze en haar grootste wens was om met walvissen te werken. Varen over zee, walvispopulaties tellen en gedragsonderzoek doen. Maar in Nederland zwemmen niet zoveel walvissen rond, dus moest er een plan B komen. Totdat haar biologieleraar een aangespoelde bruinvis vond en besloot deze zelf te onderzoeken in zijn achtertuin. Illegaal, want bruinvissen zijn beschermd.

De leraar gaf zijn bevindingen door aan Utrechtse onderzoekers die ieder jaar een snijweek organiseerden om aangespoelde walvissen te onderzoeken. Ze zochten nog vrijwilligers om te helpen en haar docent stuurde IJsseldijk erheen. “Ik was een meisje-meisje en dat snijwerk leek me helemaal niets voor mij. Maar het bleek heel leuk.” IJsseldijk bleef vrijwilliger, volgde een studie Biologie en leidt inmiddels aan de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht het Nederlandse strandingsonderzoek in opdracht van de overheid.

Waarom stranden er zoveel dieren in de winter?

“Dat weten we niet precies. Ik denk dat dode dieren makkelijker aanspoelen door de wind die richting onze kust staat. Het kan ook zijn dat dieren nu dichter bij de kust zwemmen, bijvoorbeeld vanwege de temperatuur van het water of omdat ze prooien volgen die van het noorden naar het zuiden trekken.”

Hoe komen de dieren bij jou terecht?

“Via vrijwilligers van diverse natuurorganisaties die zeezoogdieren in nood helpen. Zij zijn vaak bereid om dode dieren naar mij te brengen. Ook bestuurders van dierenambulances willen rijden als ze geen andere dieren moeten vervoeren en soms halen we ze zelf op.”

Belanden alle dieren bij jou in de snijzaal?

“Nee, niet alle dode bruinvissen stranden. En niet alle gestrande bruinvissen krijg ik hier. Als een dier al te verrot is, heeft het geen zin om hem te onderzoeken. We krijgen hier ook weleens andere soorten. Alle verse walvissen tot 2000 kilo komen hier. De meeste bruinvissen onderzoek ik alleen, of met een collega. Als ze groter zijn, zoals potvissen of vinvissen, ga ik naar het strand met een team.”

Hoe achterhaal je de doodsoorzaak van een bruinvis?

“Bij een sectie bekijken we eerst de buitenkant. Ik weeg het dier en meet hoe lang hij is. Vervolgens kijk ik of er wonden zijn die de dood kunnen verklaren. Vaak is een dier aangepikt door vogels. Als er bloeduitstortingen in die pikwondjes zitten, is de kans groot dat het dier nog leefde toen hij op het strand belandde. We maken veel foto’s.”

“Daarna snijd ik het dier open en lopen we een voor een alle organen langs. Ik kijk of ik parasieten zie, schrijf op wat er in de maag zit en meet de vetlaag op. Van alle organen snijd ik kleine stukjes af voor het microscopische onderzoek dat later door een veterinair patholoog wordt gedaan. De uiteindelijke doodsoorzaak is een optelsom van dingen die we vaststellen en dingen die we uit kunnen sluiten.”

Een paar jaar terug ontdekten jullie dat grijze zeehonden bruinvissen kunnen doden. Hoe kwam je daarachter?

“In 2012 legden Belgische onderzoekers voor het eerste de link. Zij zagen een verminkte bruinvis op het strand en een zeehond die in zee zijn kop op stak. Het leek mij eerst volstrekte onzin dat een zeehond zo’n groot dier zou kunnen doden. Maar aan de hand van alle foto’s die we gemaakt hadden, zijn we alle dieren met ernstige verminkingen opnieuw gaan bekijken. Dat is ongeveer 20 procent van alle dode bruinvissen.”

“De wonden hadden allemaal heel scherpe lijnen. Tot dan toe gaven we scheepsschroeven of vissers de schuld, we dachten dat de dieren met messen uit een net waren gesneden. We hebben toen met Wageningen Universiteit en het Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek een vervolgstudie opgezet waarbij we DNA uit vergelijkbare wonden onderzochten. Dat bleek van de grijze zeehond te zijn. Overigens zijn er ook dieren die een aanval van een grijze zeehond overleven, maar later aan bloedvergiftiging overlijden. In de zeehondenbek zit soms de bacterie Neisseria animaloris en niet alle bruinvissen overleven die infectie.”