Waarom vrouwen uit de oudheid zo populair zijn

Circe, Medusa, Persephone, Ariadne, Helena, Penelope, de vrouwen van Troje en de dochters van Sparta: in de boekenwinkels vind je veel antieke vrouwen. Stuk voor stuk zijn het romans, of hervertellingen, van mythische verhalen uit de oudheid, maar dit keer door de ogen van een de vrouw. Waarom leent juist de oudheid zich zo goed voor het perspectief van een vrouw en is dit zo populair?

19 januari 2023

Als je een boekhandel binnenstapt, vallen ze op: de vele boeken met vrouwelijke helden, heksen en ‘monsters’ uit de oudheid. Laten we om te beginnen stilstaan bij het uiterlijk van deze boeken. De vormgevers die de kaften ontwierpen, hebben duidelijk naar elkaar gekeken. Glimmende goudkleurige details springen uit boven een donkere zwarte of juist lichte, witte ondergrond. De boeken behoren tot hetzelfde genre. De verhalen richten zich voornamelijk op de belevingswereld van vrouwelijke hoofdpersonen, figuren uit de Griekse Mythologie. In de bekende Griekse mythes spelen deze vrouwen toch ook wel een rol, maar wel binnen verhalen over mannen. De nieuwe moderne hervertellingen draaien juist volledig om deze vrouwen. Denk bijvoorbeeld aan de boeken over de ‘heks’ Circe en de koningin Penelope die voorkomen als figuren in de oude verhalen die draaien om de Griekse held Odysseus. Nu krijgen ze hun eigen boeken.

Een verzameling hervertellingen met glimmende voorkanten
Patricia Kret voor NEMO Kennislink

Niet alleen wordt het perspectief veranderd, de nieuwe boeken laten ook zien hoe vrouwonvriendelijk en niet-inclusief de mythes uit de oudheid eigenlijk zijn. De mythische vrouwen uit de populaire boeken hebben niet altijd een makkelijk leven: oorlog, misbruik, (seksueel) geweld en de willekeur van de goden. Kortom, er is overal gevaar. Juist in deze situaties blijken deze vrouwen ook heel krachtig te zijn, doorzettingsvermogen te hebben en ruimte in te nemen. (Hier kun je daar meer over lezen)

Medusa

Recent kwam een nieuwe roman uit over Medusa: Stone Blind van Nathalie Haynes. In dit boek bekijk je de bekende mythe vanuit verschillende perspectieven en wordt er ook gereflecteerd op de vorming van een perspectief : ‘‘Who decides what is a monster?’ ‘I don’t know,’ said Medusa. ‘Men, I suppose.’’ (pagina 272) De mythische figuur Medusa wordt geboren zonder de bekende slangenharen, maar als een ‘normaal’ meisje. Tijdens een onschuldig bezoek aan een tempel van Athena, wordt de mooie Medusa verkracht door de god Poseidon. Athena laat deze ontheiliging van haar tempel niet ongestraft, maar richt haar torn niet op Poseidon, maar Medusa.

Ze krijgt slangen als haren en een blik die anderen kan verstenen en dus doden. Uiteindelijk hakt de held (?) Perseus het hoofd van Medusa af. Dit hoofd ken je misschien wel, het is bijvoorbeeld te vinden in het logo van Versace. In de oudheid kom je het overal tegen, in sieraden, op beelden, op gebouwen, etc. De dodelijke blik kon je ook beschermen door juist het kwaad af te schrikken wanneer je het om je nek hing. Het is misschien juist deze dubbelheid die aanspreekt: een meisje wordt gestraft, terwijl het een man was die iets verkeerds deed. Een mooi meisje, krijgt monsterlijk haar; ze is slachtoffer, maar wordt ook een krachtig personage. Een vrouw die zowel kan doden als beschermen.

Feminisme

Medusa is door de jaren heen ook een symbool geworden voor modern feminisme. Ze is namelijk vooral een héél sterke vrouw, zo sterk dat mannen bang voor haar zijn. Het is dan ook een man die haar inperkt, door haar hoofd af te hakken. (lees hier meer) Het is nu juist door de moderne hervertellingen dat ingebakken stereotypen over bijvoorbeeld ‘boze’ sterke vrouwen besproken worden. Een monsterlijke figuur als Medusa of een sluwe heks als Circe, wat voor vrouwen zitten daar echt achter?
Via hervertelllingen is het mogelijk om binnen de nog steeds bekende mythes over mannen, ook ruimte voor vrouwen te claimen. Dit gaat niet alleen over de karakters, deze romans hebben namelijk vaak ook vrouwelijke auteurs.

De oudheid is al jarenlang populair, zo maakte Canova begin 19e eeuw deze versie van de mythe van Medusa. Beeld is nu in het Metropolitan Museum of Art
Metropolitan Museum of Art Public Domain

Waarom de oudheid?!

Ik blijf me nog iets afvragen, waarom de oudheid? Blijkbaar spreekt het mensen aan, anders zouden de boeken niet zo’n succes zijn. Veel mensen kennen de originele verhalen, of herkennen tenminste elementen ervan. De verhalen zijn daardoor herkenbaar en toegankelijk. De oudheid is tegelijk ook een heel andere wereld waar je je makkelijk in onder dompelt tijdens het lezen van een boek. Het historische aspect geeft misschien ook erkenning en onderbouwing. Erkennen dat de situatie van vrouwen toen en nu nog steeds niet altijd goed of vaak juist slecht is. Het innemen van een tot nu toe mannelijk verhaal, door van de krachtige vrouwen echte karakters te maken, geeft een nieuwe dimensie aan de oorspronkelijke mythe. Mythes werden in de oudheid al herschreven en hergebruikt. Het is een medium wat je kan aanpassen, het zijn verhalen om te vertellen, te hervertellen en daarbij ook met de tijd mee te laten gaan.

En dit hervertellen gebeurt niet alleen vanuit vrouwelijk perspectief! Queer perspectieven beginnen ook te komen en niet alleen in romantische hervertellingen, maar bijvoorbeeld ook in kritische podcasts (zoals ‘Let’s talk about myths baby’). Kortom de oudheid is nog steeds heel erg populair, maar nu ook vanuit een modern nieuw perspectief.

Nu ben ik een onderzoeker naar de oudheid, dus natuurlijk ga ik ervanuit dat juist de oudheid ontzettend populair is nu. Maar als we een beetje uitzoomen, dan blijken er véél meer hervertellingen te zijn, bijvoorbeeld van Noord-Europese sprookjes. Wie weet schrijf ik daar ook nog een blog over.

Reageer