Waarom stemmen we nog met potlood en papier?

“Het komt inderdaad ouderwets over dat we met potlood stemmen”, zegt Hugo Jonker, universitair docent aan de Open Universiteit en specialist op het gebied van de veiligheid van stemcomputers. “De inzet van stemcomputers heeft een aantal voordelen. Het wordt makkelijker om stemmen te tellen en bovendien kan je dit sneller doen. Die schaalvergroting is handig, maar dat geldt ook voor wie kwaad wil doen. Voor hackers wordt het veel eenvoudiger om een grote aanval te doen op stemcomputers om de uitslag te beïnvloeden.”

En daar zit het grootste pijnpunt van de inzet van stemcomputers. “Bij stemmen op papier is het vrijwel onmogelijk de uitslag te manipuleren zonder dat het direct opvalt”, zegt Jonker. “Iemand kan een overval plegen op een stembureau of iedereen daar omkopen. Maar dan heb je de uitslag van slechts één stembureau veranderd en gaat het om ongeveer duizend stemmen. Die invloed is nihil.”

Manipulatie

De bezorgdheid over stemcomputers komt niet uit de lucht vallen. Onderzoekers lieten al eerder zien dat stemcomputers die werden gebruikt te hacken zijn. “Bij de verkiezingen draait het allemaal om vertrouwen. De verliezer moet accepteren dat hij heeft verloren”, aldus Jonker. Hij wijst op een uitspraak van expert in computerveiligheid Dan Wallach van Rice University in de Verenigde Staten. Wallach zei: “Het doel van verkiezingen is niet om een winnaar aan te wijzen, maar om de verliezers ervan te overtuigen dat ze hebben verloren.”

Wanneer daar twijfel over is, omdat mensen het stemproces niet meer goed kunnen volgen of begrijpen, is dat een probleem. Jonker wijst op de stemmachines die fabrikant Nedap eerder maakte en ook werden toegepast bij verkiezingen. “Daar kwam een bonnetje uit met de uitslag. Wilde je een hertelling, dan drukte je nog een keer op de knop en kwam precies dezelfde uitslag tevoorschijn. Je hebt er geen zicht op wat er dan gebeurt. Bij een stembus kun je vanaf de verzegeling tot de opening en telling zien wat er gebeurt.”

Maar is het met de huidige stand van de technologie misschien toch mogelijk om wel veilig te stemmen met stemcomputers? Computerdeskundige Aiko Pras van de Universiteit Twente oppert een hybride systeem. “Wanneer je stemt, druk je op de knop van een stemmachine”, zegt hij. “Vervolgens wordt een papiertje geprint, dat achter glas zit. Je kijkt of de stem klopt en na goedkeuring valt het papiertje in een verzegelde bak. Op deze manier heb je zowel een fysieke als een digitale stem. Je kunt dan een steekproef houden, stemmen hertellen. Op deze manier is manipulatie vrijwel niet mogelijk.”

Stemgeheim

Deze aanpak lijkt op die van de commissie-Korthals Altes, die in 2007 in opdracht van de overheid de toepassing van stemcomputers onderzocht. In 2013 was er een tweede onderzoek naar elektronisch stemmen van de commissie-Van Beek. Zij presenteerden een alternatief. Daarbij werd gebruik gemaakt van een stemprinter, waarop je via een knop aangeeft welke kandidaat en partij je kiest. Dit apparaat print jouw stembiljet. “De printer slaat de stem niet op en telt ook geen stemmen”, volgens de commissie. Het tellen vindt namelijk pas plaats tijdens het scannen van de stembiljetten. Dit gebeurt door een ander apparaat.

Het zijn interessante opties, volgens onderzoeker cyber risk Wolter Pieters van de TU Delft. Maar hij vraagt zich af of het nodig is. “Je moet ook bij deze systemen de experts vertrouwen. Zij doen de steekproeven en we moeten maar geloven dat de uitslag correct is. Dat valt niet goed uit te leggen”, aldus Pieters. “Bovendien is stemmen in Nederland voor de Tweede Kamer overzichtelijk. Je kruist een kandidaat aan van een partij. Ik kan me voorstellen dat wanneer je veel meer stemmen uit moet brengen, een computer wel wenselijk is. Bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waar je naast de president ook voor lokale verkiezingen een stem uitbrengt.”