Waarom Rosalind geen Nobelprijs wint

Als je als wetenschapper de Nobelprijs wint, is dat reden voor een groot feest. Een grotere eer is er binnen het onderzoek eigenlijk niet denkbaar. Maar wat betreft de winnaars van de Nobelprijs is het helaas niet altijd feest voor iedereen. Sinds de oprichting van de Nobelprijs voor Geneeskunde in 1901 wonnen 227 mannen deze prijs, terwijl slechts dertien vrouwen dezelfde eer kregen. Dit weerspiegelt een bredere trend binnen de geneeskunde, waaruit blijkt dat de artikelen van mannelijke wetenschappers vaker geciteerd worden dan vergelijkbare studies van vrouwelijke onderzoekers. En het probleem beperkt zich niet tot de geneeskunde: vrouwelijke wetenschappers worden in de gehele wetenschappelijke wereld minder vaak opgenomen als auteurs op publicaties, minder vaak vermeld in patenten, en aan hun werk wordt minder gerefereerd dan dat van hun mannelijke collega's.

Iets vergelijkbaars gebeurde onlangs ook bij de bekendmaking van de winnaars van de Nobelprijs voor de geneeskunde. Victor Ambros en Gary Ruvkun krijgen deze prijs voor hun ontdekking van microRNA en de rol ervan in de regulatie van genexpressie na transcriptie. Deze toekenning leidde echter ook tot controverse: Rosalind Lee, de vrouw van Victor Ambros, wordt niet geëerd met deze prijs, ondanks haar substantiële bijdrage aan het onderzoek naar microRNA. Waarom is dat zo? En, als je het nog breder trekt: waarom is zij niet de eerste Rosalind die dit overkomt? 

Ik vertel je welke andere Rosalinds belangrijke ontdekkingen hebben gedaan in de geneeskunde, maar toch niet de aandacht kregen die ze verdienen. Maak kennis met Rosalind Lee, Rosalind Franklin en Rosalind Pitts-Rivers en Rosalind Maskell.

Rosalind Lee

De eerste Rosalind waar ik het over wil hebben is Rosalind Lee. Zij is een biomedisch wetenschapper, bekend om haar onderzoek naar microRNA's. MicroRNA's zijn korte stukjes niet-coderend RNA die zich kunnen binden aan het boodschapper-RNA (mRNA), het afschrift van het DNA. Hierdoor kunnen microRNA's de productie van eiwitten in de cel reguleren. Dit kan belangrijke nieuwe  inzichten geven, bijvoorbeeld bij de diagnose en behandeling van kanker. In 1993 werd het baanbrekende onderzoek waarin dit proces voor het eerst werd beschreven in de C. elegansworm gepubliceerd in het gerenommeerde tijdschrift Cell. Rosalind was de eerste auteur van dit artikel en Victor Ambros de laatste auteur.

In de wetenschap is de eerste auteur meestal degene die het grootste deel van het laboratoriumwerk uitvoert en de publicatie schrijft. De laatste auteur is meestal de supervisor van het project, degene die de onderzoeksgroep leidt en de corresponderende auteur voor vragen van andere wetenschappers. Afhankelijk van het onderzoeksveld en project kan zowel de eerste als de laatste auteur de belangrijkste intellectuele bijdrage hebben geleverd.

Controverse

Nu naar de recente Nobelprijscontroverse. Rosalind Lee was de eerste auteur van het belangrijkste artikel dat genoemd werd bij de toekenning van de prijs aan haar man, Victor Ambros. Toch werd zij zelf niet erkend als winnaar van de prijs. Per jaar kunnen maximaal drie laureaten worden benoemd per categorie en daarnaast speelde ook het werk van Gary Ruvkun, dat eveneens werd bekroond, een sleutelrol. Op zijn manuscript waren er ook meerdere coauteurs, wat anders te veel genomineerden had opgeleverd. Toch is het apart, aangezien Rosalind Lee sinds 1993 mede-auteur is van veel van de artikelen die het comité noemde als basis voor de prijs van Ambros, onder andere zijn vijf meest geciteerde artikelen in wetenschappelijke tijdschriften. De publicatie van een vrolijke foto van het echtpaar op X (voorheen Twitter) door het Nobelprijscomité leidde tot een publieke discussie: had Rosalind Lee niet ook zelf erkend moeten worden?

Marie Curie

Een vergelijkbaar geval deed zich voor in 1903 bij de toekenning van Nobelprijs voor Natuurkunde voor echtpaar Pierre en Marie Curie. Hoewel zij nauw samenwerkten, werd Marie Curie alleen genomineerd voor de prijs dankzij Pierre’s nadrukkelijke verzoek aan het comité om hun beider bijdrage te erkennen. Dit leidde ertoe dat Marie in 1903 de Nobelprijs voor Natuurkunde deelde met haar man Pierre en haar collega Henri Becquerel voor hun onderzoek naar radioactiviteit.

Later won Marie Curie in 1911 nog een Nobelprijs voor de Scheikunde. In het geval van Victor Ambros en Rosalind Lee heeft geen van beiden zich in de publieke discussie gemengd. Op de dag van de prijsuitreiking liet Rosalind in een interview weten dat ze blij is dat de prijs laat zien dat de onderzoeksgroep van Ambros en Lee belangrijke bijdragen aan de wetenschap leverden met hun onderzoek naar microRNAs.

Rosalind Franklin

Helaas is Rosalinds geval niet uniek. Een andere Rosalind ging haar al voor. Rosalind Franklin (1920-1958) was een Britse chemicus die een belangrijke rol speelde bij de ontdekking van de structuur van DNA. Ze specialiseerde zich in röntgendiffractie, een techniek waarmee ze de driedimensionale structuur van moleculen, zoals DNA, onderzocht. Met behulp van deze techniek maakte ze beelden van DNA.

Het was met behulp van haar experimenten en foto's dat Watson en Crick, twee onderzoekers van de Universiteit Cambridge, in 1953 voor het eerst de dubbele helixstructuur beschreven van DNA, het molecuul dat de genetische informatie van alle levende organismen bevat. Hoewel Franklin's werk een essentiële basis vormde voor deze ontdekking, werd ze niet genoemd als coauteur. Watson en Crick ontvingen de Nobelprijs voor de ontdekking van de structuur van DNA in 1962 samen met Wilkins, Franklin's collega die zonder haar toestemming haar foto's doorspeelde aan haar rivalen. Rosalind Franklin was zelf al enkele jaren daarvoor aan eierstokkanker gestorven en zij werd daarom niet genoemd, want overleden personen mogen niet geëerd worden met de Nobelprijs.

Rosalind Pitts-Rivers

Er zijn meer Rosalinds wiens bijdragen aan de wetenschap met de tijd wat in de vergetelheid zijn geraakt. Een persoonlijke favoriet voor mij als onderzoeker van de schildklier is Rosalind Pitts-Rivers (1907-1990), net als Rosalind Franklin een Britse biochemicus. Haar interesse in de chemie begon toen haar oom haar als tiener een scheikundeset cadeau gaf.

Na het behalen van haar master aan University College London moest ze echter haar carrière opgeven vanwege haar aanstaande huwelijk. Na haar scheiding enkele jaren later besloot ze terug te keren naar de universiteit om haar PhD te halen en begon ze haar eigen onderzoek naar schildklierhormonen. Pitts-Rivers ontdekte in de vroege jaren ’50 verschillende actieve vormen van het schildklierhormoon die door cellen kunnen worden opgenomen, zoals triiodothyronine (T3).

T3 bleek een cruciale rol te spelen in de regulatie van de stofwisseling. Het hormoon verhoogt de snelheid waarmee het lichaam energie verbrandt, het basaal metabolisme, en beïnvloedt daarmee niet alleen de temperatuurregulatie, maar ook de werking van belangrijke organen zoals het hart, de spieren en de hersenen. Hoewel Pitts-Rivers in 1954 werd verkozen tot lid van de prestigieuze Royal Society – een eer die vrouwen destijds pas sinds minder dan tien jaar konden ontvangen – is haar bijdrage aan de wetenschap bij veel onderzoekers nauwelijks meer bekend.

Rosalind Maskell

Een laatste Rosalind die het verdient om in de schijnwerpers te staan, is Rosalind Maskell (1928-2016), een onderzoeker op het gebied van bacteriën, specifiek de veroorzakers van blaasontstekingen. Ook zij moest de wetenschap verlaten vanwege haar aanstaande huwelijk, maar pakte na veertien jaar het stokje weer op als klinisch assistent bij een afdeling gespecialiseerd in de blaas en nieren.

Blaasontstekingen zijn een veelvoorkomend medisch probleem, vooral bij vrouwen, en ten tijde van Maskell's onderzoek waren de diagnostische methoden en behandelingsopties nog beperkt. Haar werk leidde tot snellere en effectievere manieren om blaasontstekingen vast te stellen. Ze ontdekte ook dat sommige bacteriën, die aanvankelijk als onschuldig werden gezien, onder bepaalde omstandigheden toch bijdroegen aan blaasontstekingen, zonder een duidelijke oorzaak. Maskell dacht dat deze bacteriën door veelvuldig antibioticagebruik resistent waren geworden en moeilijker op te sporen met de gangbare testmethoden.

Antibioticaresistentie

Hoewel haar ideeën indertijd op veel kritiek stuitten, bevestigt modern onderzoek dat haar inzichten over het microbioom van de urinewegen en antibioticaresistentie juist waren. Inmiddels weten we dat bepaalde bacteriën een rol kunnen spelen in terugkerende urineweginfecties. Hoewel haar onderzoek misschien minder baanbrekend is dan de ontdekking van microRNA, was haar bijdrage van groot belang voor de gezondheid van de vrouw. Vrouwen hebben een hoger risico op blaasontstekingen en lopen door herhaaldelijk antibioticagebruik ook een groter risico op resistente infecties van de urinewegen.

Terug naar de Nobelprijs. De Nobelprijsuitreiking is vaak het enige moment van het jaar waarop wetenschap breed in het nieuws komt. Daarom is het cruciaal om op deze momenten wetenschappers, zoals de vergeten Rosalinds, in de schijnwerpers te zetten. Op die manier kunnen we de rolmodellen zichtbaar maken die nodig zijn om jongeren te inspireren een carrière in onderzoek na te streven en meer meisjes aan te moedigen de medische en natuurwetenschappen te betreden.

In het verleden moesten vrouwen, zoals Rosalind Pitts-Rivers en Rosalind Maskell, vaak hun carrière onderbreken wanneer zij trouwden of een gezin stichtten. Dit beperkte hun kansen op een volwaardige wetenschappelijke loopbaan en dus de kans om een Nobelprijs te winnen. Gelukkig is er tegenwoordig een grotere focus op gelijke kansen in de wetenschap, waardoor vrouwen niet langer gedwongen worden hun ambities op te geven. 

Vrouwen vormen tegenwoordig steeds vaker de meerderheid in onderzoeksteams en bekleden ook steeds meer leidende posities binnen de wetenschap. Het valt daarom te hopen dat in de toekomst meer vrouwen worden genomineerd voor de prestigieuze Nobelprijs. Het is jammer dat in 2024 nog steeds alle winnaars van de Nobelprijzen in de wetenschappen witte mannen zijn, en deze revolutie in de wetenschap nog niet te zien valt in wie er geëerd wordt voor hun bijdrage aan de wetenschap.

Teamsport

Maar laten we ook niet vergeten dat wetenschap een groepsprestatie is – achter elke Victor Ambros of Gary Ruvkun die een Nobelprijs ontvangt, staat een team van onderzoekers dat cruciaal denk- en veldwerk levert voor nieuwe ontdekkingen. Dit benoemen Rosalind Lee en Victor Ambros in een reflectie op hun belangrijke publicatie over microRNA in 1993: tijd en teamwork maken betere wetenschap. Dit groepsaspect verdient meer aandacht, omdat het ingaat tegen het stereotype van de individuele (vaak mannelijke) wetenschapper of de ‘verstrooide professor’ die in zijn eentje baanbrekende ontdekkingen doet. 

Juist de samenwerking met anderen maakt de wetenschap een creatieve teamsport. Als we ruimte maken voor iedereen, krijgen we een nog mooiere wetenschap. Wie nieuwsgierig is, kritische vragen stelt, en op zoek gaat naar vernieuwende antwoorden, draagt bij aan de vooruitgang van onze kennis en het verbeteren van de wereld!