Waarom klimaat je raakt

In een bekend popliedje zingt Joan Osborne What if God was one of us/ just a slob like one of us… Konden we maar als goden boven alles uitstijgen, en de werkelijkheid helemaal overzien. We zouden aan de juiste knoppen kunnen draaien om het hier op aarde beter te maken. Oorlogen en honger stoppen, misschien vooral de klimaatcrisis oplossen – de grootste dreiging voor mens en planeet voor de komende decennia.

We zijn geen goden, maar slechts mensen die het beste van het leven proberen te maken. Met alle wensen, verlangens, triomfen en mislukkingen die daar bij horen. Dat is prima, zo modderen we al duizenden jaren voort, en als soort tamelijk succesvol. Tegelijkertijd is dat aanmodderen met de klimaatcrisis geen optie: het roer moet om. Velen van ons weten dat ook wel, maar hoe? Legt mijn bijdrage om duurzamer te leven wel gewicht in de schaal? Zeker als m’n buurman drie keer per jaar naar een verre vakantiebestemming vliegt, laat staan wat grote bedrijven doen. En welke keuzes maak ik dan? Ik kan wel minder of geen vlees eten – maar sommige exotische vruchten kosten eveneens veel water of energie om te produceren. Een serie bingen op Netflix zorgt voor uitstoot – maar is een informatiedrager als een DVD niet nóg schadelijker?

Wetenschap als gids

Wat zou het fijn zijn om het leven in al z’n complexiteit te overzien als een dashboard waarin alles duidelijk is. Maar de klimaatcrisis is wat de Engelse filosoof Timothy Morton een ‘hyperobject’ noemt – een kwestie die zó groot en complex is, dat we het overzicht kwijtraken. In zo’n hyperobject grijpt alles in elkaar, als een grote kluwen. En wij zijn er zelf onderdeel van: we voelen de effecten, maar we weten niet goed wat te doen.

Tegelijkertijd beseffen we dat het roer toch écht om moet, en het drukt op ons. We voelen ons verantwoordelijk voor de planeet – en zeker voor de komende generaties. Ook iets waar goden doorgaans niet zo’n last van hebben: angst of depressies. Ze weten alles, en doorzien het allemaal. Wij zitten daarentegen opgescheept met de vloek dat we wel het probleem zien, maar niet echt goed de oplossing weten. Omdat het te ingewikkeld is, of omdat we zelf zo nietig zijn.

In dit thema pretenderen we niet dat we de oplossing weten. Maar we proberen wél een aantal lessen te leren uit omgaan met hyperobjects. Ten eerste – voor NEMO Kennislink een heel belangrijke – is dat je bij complexe problemen altijd de beste en betrouwbare kennis wil. Je wilt zo goed als mogelijk begrijpen wat er aan de hand is. Voor ons is wetenschap daarin de beste gids.

Inspiratiesessies

Tegelijkertijd zien we ook dat betrouwbare kennis alléén niet voldoende is om het roer om te gooien. Want hoe doen we dat dan? Hoe vinden we onszelf opnieuw uit? Wat het lastig maakt, is dat bij grote en ingewikkelde zaken betekenisvolle veranderingen opdoemen van binnenuit. Je kunt ze niet zo maar opleggen. Het is als met water: we weten dat veel watermoleculen bij elkaar ‘nat’ zijn. Maar die eigenschap is niet opgelegd, ze komt ‘van binnenuit’ – en niemand weet bij hoeveel moleculen dat begint.

Dat is lastig, maar het biedt ook een mooie kans. We zijn weliswaar geen goden, maar we kunnen wél ‘van binnenuit’ verbindingen leggen. Om zo te kijken welke betekenissen opkomen. We zoeken daarom in het thema naar verbinding, dialoog, samenwerking. Natuurlijk zijn we geïnteresseerd in grote technische of politieke ‘oplossingen’ voor de klimaatcrisis. Maar eerder willen we samen kijken naar onvermoede handelingsperspectieven. We doen dat bijvoorbeeld door de Inspiratiesessies, die we door het land organiseren.

Kathedraalbouwers

Een inzicht dat bij mij opkomt, is dat een nieuwe levensstijl niet alleen bedreigend is, maar juist trots maakt. In het thema staan verhalen van klimaatredacteurs Joris Tielens en Stijn Schreven over hoe verbindingen ook tussen vele generaties ontstaan. Hoe is het allemaal ooit begonnen? En wat is onze verantwoordelijkheid voor de toekomst, als goede voorouders? Een nieuw perspectief op wie we zelf zijn, werkt verruimend. Het gaat niet alleen om succes in ons eigen leven, net zo min als de grote kathedralenbouwers uit waren op alleen persoonlijke roem. We werken aan een gebouw – planeet aarde – waar onze achterkleinkinderen nog steeds fijn in kunnen wonen. Hoe bijzonder is dat!

In dit thema werken redacteurs, designers, illustratoren, projectleiders, dialoogbouwers en programmamakers samen om zo nieuwe inzichten te laten ontstaan. Daar zit een idee achter dat het in journalistiek niet alleen hoeft te gaan over de roem van de auteur, terwijl we iedereen toch haar of zijn succes gunnen. Het is maar heel klein, maar we denken dat dit juist voor deze beschadigde planeet – waar we het met elkaar moeten rooien – belangrijk is. We hopen uiteraard dat u zo veel als mogelijk meedoet.