Waarom de nieuwe coronavariant zich zo snel verspreidt

En nu?

Eric Snijder, viroloog bij het Leids Universitair Medisch Centrum, waarschuwt voor alarmisme: “Dat de besmettelijkheid van de B117-variant echt ruim anderhalf keer hoger is dan van het originele virus volgt uit epidemiologische modellen, maar is nog niet met laboratoriumonderzoek onderbouwd. Op de modellen zijn talloze andere factoren van invloed, zoals het feit dat het winter is geworden, het shoppen voor de kerst, hele en halve lockdowns, mensen die de maatregelen zat zijn, superspreading events onder jongeren. Probeer dan de bijdrage van een paar virusmutaties maar eens te achterhalen.”

Toch spreken wetenschappers in een publicatie in Science deze week van een déjà vu. Net als vorig jaar ziet Europa het in één land misgaan, en is het nu aan het overpeinzen wat dit voor de andere landen zou kunnen betekenen. Maar we moeten niet afwachten, zegt viroloog Emma Hodcroft van de Universiteit van Basel in het _Science_-artikel. Wat nu in Engeland gebeurt, kan overal gebeuren. “Hopelijk realiseren we ons deze keer wel dat er een alarmsignaal aan het afgaan is”, aldus Hodcroft.

Veldepidemioloog Amrish Baidjoe, werkzaam bij het Internationale Rode Kruis in Oslo en de London School of Hygiene and Tropical Medicine en lid van onze coronadenktank, sluit zich hierbij aan. “Als we hier laconiek mee omgaan en eerst onderzoeken gaan afwachten, zijn we per definitie te laat. Al was het maar omdat laboratoriumresultaten altijd achterlopen op de realiteit. De nieuwe variant heeft zich al behoorlijk verspreid en lijkt zich ontzettend snel te vermeerderen als hij ergens zijn intrede heeft gedaan. Daar moeten we met het voorzorgprincipe op reageren.”

Of de B117-variant 40 procent of 70 procent besmettelijker is dan zijn voorganger maakt daarbij volgens Baidjoe weinig uit. “Elk percentage is op dit moment te veel, gezien de huidige infectiedruk, de overbelaste zorg, het aantal maanden winter waar we nog doorheen moeten en de zeer trage internationale uitrol van de vaccinaties.”

Vaccins

Gelukkig staan we niet helemaal machteloos. Afgelopen jaar bleek dat we de explosieve groei van coronabesmettingen met maatregelen tegen konden gaan. Dat kan met de nieuwe variant natuurlijk ook, al moeten die maatregelen dan wel een stuk zwaarder zijn (of beter worden nageleefd). En we hebben inmiddels een extra wapen: de vaccins.

Van die vaccins, waar heel de (rijke, westerse) wereld zich nu mee aan het inenten is, wordt veel verwacht. Dat is deels terecht. Als je eenmaal gevaccineerd bent, daalt de kans dat je ziek wordt na een besmetting fors. Bij de Pfizer- en Moderna-vaccins die als eerste zijn goedgekeurd daalt de kans met 90 tot 95 procent, bij het Oxford-vaccin dat er aan zit te komen waarschijnlijk met zo’n 70 procent – al is daar nog veel onduidelijkheid over. Bovendien zijn de klachten van mensen die tóch ziek worden na vaccinatie een stuk milder dan bij mensen zonder vaccinatie.

Naar verwachting zal het vaccin mensen ook tegen de Britse variant beschermen, zegt Snijder: “De vaccins zetten een brede immuunrespons tegen het spijkereiwit in werking, de heersende verwachting is dat de paar mutaties in het spijkereiwit van B117 (een handvol veranderingen op een totaal van bijna 1300 aminozuren) geen probleem zijn voor de werkzaamheid. Al heb ik nog geen laboratoriumresultaten gezien die dat ook bij mensen of proefdieren aantonen.”

Of gevaccineerden die besmet raken de ziekte nog kunnen doorgeven aan anderen is nog niet bekend, al gaan experts ervan uit dat er in elk geval een zekere mate van immuniteit zal optreden.

Nog meer sommetjes

Als we van het gunstigste scenario uitgaan, waarbij de efficiëntie van een vaccin (dus de hoeveelheid zieken die het voorkomt) tevens de immuniteit weerspiegelt, bij welke vaccinatiegraad kunnen we dan weer terug naar het oude normaal? Om dat te bereiken, zullen we moeten zorgen dat we de gemiddelde reproductiefactor R onder de 1 krijgen.

Zonder maatregelen ligt R voor het oorspronkelijke virus ergens tussen 2 en 3. Stellen we dat het 2,5 is, dan ligt R voor variant B117 rond de 4.

Wat kunnen de vaccins hiertegen uitrichten? Als met het Pfizer-vaccin nog maar 10 procent van de mensen het virus kan doorgeven, en we vaccineren het hele volk, is het effect dat de R van 4 terugloopt naar 0,4. Dan dooft het virus uit.

Bij een vaccinatiegraad van 83 procent of lager gaat het echter mis: van elke 100 mensen die met corona in aanraking komen, zullen er dan 17 onbeschermd zijn en het virus dus elk aan 4 anderen doorgeven (totaal 68), van de overige 83 zal 10 procent onbeschermd zijn, en het dus óók aan 4 anderen doorgeven (dus aan 8,3 × 4 = 33 mensen). Elke 100 mensen geven het virus dan aan 101 anderen door, waarmee de R blijft steken op 1,01.

Bij een R-waarde van 2,5 is uitdoven van het virus veel makkelijker te bereiken: dan kan je alle maatregelen al opheffen bij een dekkingsgraad van 67 procent.

Voor vaccins met een efficiëntie van 70 procent (zoals het Oxford-vaccin) verandert de benodigde dekkingsgraad. Om een R van 2,5 te laten dalen tot onder de 1, moet je in dat geval 86 procent van de bevolking inenten, en een R van 4 daalt dan zelfs met een dekkingsgraad van 100 procent slechts tot 1,2.

Ingewikkelder modellen, waarin de bevolkingsopbouw en de interactie tussen groepen mensen wordt meegenomen en het effect van andere maatregelen ook kan worden meegewogen, komen op vergelijkbare getallen uit.

Toch is er licht aan het einde van de tunnel. Als de vaccinatiecampagne goed verloopt zullen er steeds minder mensen ernstig ziek worden van het virus, en waarschijnlijk tevens steeds minder mensen erg besmettelijk zijn. Zelfs als het vaccin op zichzelf niet voldoende is om de R onder de 1 te krijgen, zullen de maatregelen die nog nodig zijn wel een heel stuk soepeler kunnen worden – én lukt het met een combinatie van maatregelen en vaccins misschien toch om het virus uit te laten doven. Baidjoe: “Het lijkt erop dat het nog wel even gaat duren voor de meest effectieve vaccins wereldwijd beschikbaar komen. Hopelijk gaat dat snel. Tot die tijd blijven we vastzitten aan de maatregelen.”