Vrouwen, laat je horen en misdraag je!

Lisa Jardine overleed veel te vroeg op 25 oktober 2015. En terwijl ik dit schrijf merk ik hoe gek het voelt dat zij er al twee jaar niet meer is. Ik kan niet zeggen dat ik haar persoonlijk gekend heb, maar ik ken haar indrukwekkende werk goed. Bovendien heb haar een keer in actie mogen zien en dat moment heeft grote indruk op me gemaakt.

De enige en laatste keer dat ik het voorrecht had Lisa Jardine te zien was tijdens het jaarlijkse congres van de Renaissance Society of America in 2015 in Berlijn. Dit congres is wat we in de wetenschap wel een ‘massacongres’ noemen. Onderzoekers van over de hele wereld die onderzoek doen naar cultuur in de Renaissance komen drie dagen samen om lezingen te geven, discussies te hebben en ideeën uit te wisselen. Ikzelf gaf in 2015 op de eerste congresdag een lezing en kon daarna heerlijk onbezorgd van lezing naar lezing huppelen – met af en toe een pauze in een fijn museum of park.

Tijdens dat congres beklom Lisa Jardine na de grote algemene vergadering het podium en las namens jonge, beginnende academici een statement voor. In dat statement werd bezwaar gemaakt tegen het feit dat alle plenaire sprekers – dit zijn de sprekers die het grootste podium en de meeste tijd krijgen, kortom: de belangrijkste sprekers – mannen waren. Niet één van deze ‘belangrijke sprekers’ was een vrouw, terwijl er ontelbaar veel vrouwen prachtig onderzoek doen en gevraagd hadden kunnen worden. Lisa bracht de argumenten van de jonge onderzoekers over aan een groot publiek met welsprekendheid, passie en humor. Haar optreden en uitvoering waren onvergetelijk. En dit optreden was tekenend voor Lisa die, terwijl ze zelf al lang wereldberoemd was, zeer begaan was en bleef met jonge onderzoekers en dan met name het vrouwelijk deel daarvan.

Lisa de wetenschapper

Er is hier te weinig ruimte om al haar prachtige bekroonde boeken, haar grote projecten en
haar mooie initiatieven voor het voetlicht te brengen. Lisa was enorm productief en veelzijdig. Ze deed onderzoek op het kruispunt van het archief en de digitale wereld. Ze hield enorm van archiefonderzoek, maar wist ook veel van computertechnologieën en de mogelijkheden van die technieken voor digitale geesteswetenschappen. Met behulp van innovatieve digitale hulpmiddelen analyseerde ze bijvoorbeeld persoonlijke annotaties (aantekeningen) in vroege gedrukte boeken.

Dankzij haar onderzoek weten we veel meer over hoe mensen honderden jaren geleden lazen en over hoe de computer ons kan helpen met het doen van historisch onderzoek. Haar boek over de liefde voor archiefonderzoek, Temptation in the Archives, maakte Jardine gratis online beschikbaar, wat revolutionair was. Door haar boek gratis toegankelijk te maken kon ze een ​​zo breed mogelijk publiek bereiken.

Meer dan de ivoren toren

Jardine was leidinggevende van het Departement van Renaissance Studies aan University College in London, maar ze was ook heel actief en gepassioneerd buiten de universiteit en buiten haar eigen vakgebied. Ze was bijvoorbeeld voorzitter van de Human Fertilization and Embryology Authority waar ze zich vele jaren bezighield met moeilijke vragen en hoogoplopende emoties rondom de kunstmatige creatie van leven. Zij leidde de wereld in de ontwikkeling van het wettelijke kader dat de IVF-behandeling regelt.

Ik vind dat Jardine een van de grootste intellectuelen van onze tijd was. Zij zette zich met hart en ziel in voor de dingen waarin zij geloofde. ‘I only do things I love and I love everything I do!’ (ik doe alleen dingen waar ik van houd en ik houd van alles wat ik doe) was haar motto en dat is iets waar we allemaal van kunnen leren. Want als je dingen met hart en ziel doet, kun je bergen verzetten – zo liet zij ons zien.

Een voorbeeld voor vrouwen

Een van Jardine’s beroemde adviezen aan vrouwen was: ‘zorg ervoor dat jouw stem de eerste in de zaal is’. Het was een advies dat ze zelf ooit van een vrouw gekregen had. Als je in een zaal of kamer komt en je bent de enige vrouw (wat nog weleens voorkomt binnen de academische wereld), zorg er dan voor dat jouw stem als eerste gehoord wordt. Vraag om een glas water, vraag of er een raam open mag, zeg ‘heeft iemand misschien een pen?’ Je stem moet gehoord worden, want de hoogte en het timbre zijn zo anders dan de stem van mannen dat ze anders schrikken als je eindelijk iets zegt.

Jardine moedigde vrouwen aan om ruimte in te nemen. En zoals bij zoveel van haar adviezen en uitspraken, bleek zij de dingen heel scherp te zien. Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat vrouwen minder vragen in seminars stellen wanneer een man de eerste vraag stelt. Maar wanneer een vrouw eerst iets vraagt, stellen mannen en vrouwen evenveel vragen. Als vrouwen eerst het woord nemen of eerst het woord gegeven wordt, kan dit helpen de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in de academische wereld te overwinnen (zie het onderzoek hier

Behave badly

Jardine stuurde haar vrouwelijke studenten de wereld in met één boodschap: gedraag je slecht. Ze deelde buttons uit met de tekst ‘behave badly’ erop. Zorg dat je gehoord wordt, wees onbevreesd, neem ruimte in en jaag je passies na. Jardine creëerde ruimtes voor onderzoekers die over grenzen heen kijken, voor niet-traditionele academici en ze zette zich met hart en ziel in voor een betere positie van vrouwen. Waar mannen hun eigen netwerken creëerden, zorgde Jardine voor vrouwelijke varianten. Haar oud-studenten en collega’s denken met liefde terug aan de wekelijkse bijeenkomsten die Jardine organiseerde. Tijdens die bijeenkomsten gaf ze kinderopvangadvies en modetips, maar spraken ze ook over wat er op dat moment in de theaters in Londen opgevoerd werd, over veelgebruikte afkortingen in zestiende-eeuwse dagboeken en wat een tekst eigenlijk is. Ze creëerde een netwerk van ambitieuze vrouwen waar ze iets in zag en zorgde voor levendige discussies en ondersteuning. In mijn promotieonderzoek heb ik gezien dat vrouwennetwerken van alle tijden zijn. Ook de adellijke vrouwen in de zestiende eeuw zochten elkaar op en boden elkaar steun.

Oh, wat zou ik graag willen dat Lisa Jardine nog leefde, om nog vele prachtige studies over de vroegmoderne cultuur te kunnen schrijven, om onderzoekers die nog aan het begin van hun carrière staan een netwerk, kansen en steun te bieden en om commentaar te leveren op de wereld van vandaag de dag. Ik zou willen dat ze er nog was om ons met haar onbevreesde persoonlijkheid te leren hoe we ons moeten misdragen. Het wordt denk ik tijd dat ik behave badly-buttons laat drukken voor mijn vrouwelijke studenten, opdat ook zij een klein stukje van Lisa Jardine’s kracht bij zich kunnen dragen.

Een mooi interview met Lisa Jardine

Lisa Jardines (gratis) boek over archiefonderzoek