Vrouwen kunnen prima kaartlezen

En, zijn mannen inderdaad beter in kaartlezen?

“Een opvallende bevinding is dat mannen en vrouwen ongeveer even goed zijn in navigeren. Naar een effect van geslacht moet je echt zoeken; als je goed speurt vind je kleine verschillen. Zo scoren mannen een tikje beter op herkenningspunten en egocentrisch navigeren dan vrouwen, maar de scores ontlopen elkaar niet veel. Voor allocentrische kennis, waar kaartlezen onder valt, is er geen verschil. Wat wel nadrukkelijk naar voren komt, is dat oudere dames van 70+ slechter presteren dan oudere heren. Iedereen gaat met oplopende leeftijd minder goed navigeren, maar bij vrouwen zie je het effect van veroudering sterker terug.”

Het AD berichtte recent dat mannen wél beter kunnen kaartlezen, naar aanleiding van een groot onderzoek van University College of London waarin 2,5 miljoen mensen wereldwijd een computerspel speelden. Uit de Engelse studie blijkt echter niet dat mannen altijd beter zijn. Hoe groter de gelijkheid tussen mannen en vrouwen in een land, hoe kleiner de geslachtsverschillen in ruimtelijke vaardigheden zijn. De uitkomsten van de twee studies bijten elkaar niet, volgens Van der Ham. “Ze combineren juist goed. Wij kijken meer naar leeftijd en stereotypering, in Londen kijken ze meer naar de rol van cultuur en nationaliteit.”

Toch denken we vaak dat mannen beter zijn in de weg vinden.

“We zagen inderdaad dat mensen er sterke stereotypes op nahouden over geslacht. We vroegen het aan 120 deelnemers. Ongeveer de helft dacht dat mannen beter zijn in de test. De andere helft dacht dat er weinig verschil zou zijn tussen mannen en vrouwen, wat zo is. Rond leeftijd heersen eigenlijk geen stereotypes. Een derde van de deelnemers dacht dat ouderen beter zijn in navigeren, een derde dacht dat jongeren beter zijn, en een derde dacht dat leeftijd niet uitmaakt. Terwijl het effect van veroudering voor bijna alle taken heel nadrukkelijk naar voren komt.”

Wat heb je ontdekt over de invloed van leeftijd?

“Leeftijd heeft een veel groter effect op navigeren dan man of vrouw zijn. We wisten al dat ouder worden van belang is. De hersengebieden die je gebruikt bij navigeren worden namelijk wat kleiner door ouderdom. We zien nu dat de achteruitgang in navigatievermogen eerder begint dan we dachten, omdat we in tegenstelling tot andere studies ook mensen tussen de dertig en zestig jaar meenemen.”

Welke aspecten van navigeren verslechteren als eerst?

“Het onthouden van herkenningspunten neemt vanaf achttien jaar al af. Kinderen zijn er heel goed in. Andere vaardigheden worden minder vanaf een jaar of vijftig.”

Zijn stedelingen beter in het opnemen van hun omgeving dan mensen die in landelijk gebied wonen?

“Nee, de woonomgeving doet er weinig toe.”

Wanneer ben je supergoed in de weg vinden?

“Vanuit de literatuur weten we dat mensen die het beste kunnen navigeren op alle fronten goed scoren en flexibel zijn in welke strategie ze toepassen. Ze navigeren bijvoorbeeld niet alleen allocentrisch, maar kiezen automatisch de strategie die het best past bij de situatie.”

Wat vond u zelf de verrassendste uitkomst?

“De resultaten rond zelfinschatting. We stelden deelnemers ook vragen over hoe goed ze denken dat ze zijn, bijvoorbeeld met afstanden inschatten. Wat blijkt? Mannen overschatten hun eigen kunsten, terwijl vrouwen zichzelf onderschatten. En ook: hoe ouder je bent, hoe meer je jezelf overschat.”

“Ik vind het vooral bijzonder dat het patroon van zelfinschatting bij mannen en vrouwen pas optreedt in de puberteit. Bij kinderen zie je geen verschil tussen jongens en meisjes in hoe ze hun eigen vaardigheden inschatten.”

Waar wijst dat op?

“Waarschijnlijk dat er stereotypen en sociale patronen in onze cultuur aan het werk zijn die sterk beïnvloeden welk beeld we van onszelf hebben. Ik denk niet dat het ligt aan een andere hersenontwikkeling bij jongens en meisjes in de puberteit. Dat zou betekenen dat zelfinschatting wordt gestuurd door hersenstructuur. Dat lijkt me onwaarschijnlijk.”

De focus van het onderzoek van Van der Ham ligt op het helpen van patiënten met navigatieproblemen. Van de mensen die een beroerte krijgen, of een andere hersenbeschadiging, kampt één op de drie met de weg vinden. Onder mensen met dementie is verdwalen een veelgehoord probleem. Door in het publieksonderzoek te testen hoe gezonde mensen navigeren, hoopt ze patiënten met hun probleem te helpen.

Hoe kunt u de resultaten van het publieksonderzoek gebruiken?

“Het publieksonderzoek was een unieke kans om referentiewaarden te verzamelen, om erachter te komen wat ‘normaal’ is. Nu we weten wat de verwachting is voor bijvoorbeeld een gezonde man van 53, kunnen we de score van een patiënt daartegen afzetten om te zien wat het probleem is. De test is inmiddels al gedaan door ruim zeshonderd mensen met een hersenbeschadiging. We zien dat zij slechter scoren, maar niet op alle taken.”

En het feit dat ouderen hun navigeerkunsten overschatten? Kunt u daar iets mee?

“Kijkend naar dementie denk ik van wel. De weg niet meer kunnen vinden is één van de eerste aanwijzingen voor dementie. Als je gaat zitten wachten tot mensen zelf naar de huisarts stappen omdat ze zo vaak verdwalen, ben je aan de late kant. We weten nu namelijk dat ouderen slecht inschatten hoe goed ze navigeren. Als we navigatiegedrag goed kunnen testen, kan dat helpen om dementie eerder te ontdekken en tot actie over te gaan.”