'Voor de circulaire economie is het een groot geluk dat de gaskraan dichtgaat'

De periode rond 1960 vormt een kantelpunt in de geschiedenis van Nederland, zo analyseren vier wetenschappers in het boek ‘De kwetsbare welvaart van Nederland’. Er waren genoeg grondstoffen beschikbaar om spullen te maken en huizen te verwarmen, de welvaart nam flink toe en de bittere armoede verdween. Nederlanders hadden fatsoenlijke woningen en genoeg te eten. “Historisch gezien was het een soort paradijs”, zegt emeritus hoogleraar techniekgeschiedenis Harry Lintsen van de TU Eindhoven, een van de auteurs van het boek.

In ‘De kwetsbare welvaart van Nederland’ onderzoeken de wetenschappers de welvaart en duurzaamheid van Nederland tussen 1850 en 2010. Lintsen: “We laten zien dat in die periode de gehele bevolking, ongeacht leeftijd, geslacht, zwak of sterk boven het bestaansminimum werd uitgetild.”

Dat is an sich geen nieuw inzicht, maar de wetenschappers tonen ook hoe dit precies gebeurde en dat de toegenomen welvaart het milieu nog niet te zwaar belast. Ze onderbouwen hun conclusie met veel cijfers en grafieken. Daarnaast roepen ze op tot het ontwikkelen van een circulaire economie. Een interview met Harry Lintsen over extreme armoede, massaconsumptie en de huidige levensstijl.

Waarom waren de jaren zestig zo bijzonder? Ik denk niet dat veel mensen het tegenwoordig als een ‘paradijs’ zouden zien. We waren toen nog veel tijd kwijt met rottige, huishoudelijke klusjes en reizen ging aanzienlijk trager, om maar een paar dingen te noemen.

“Als je vanuit nu kijkt, was het leven toen uiterst degelijk en sober. Maar vanuit 1850 bezien is het wel degelijk een paradijs. Toen was er nog extreme armoede. Binnen honderd jaar werd dat opgelost in Nederland. Als je daarnaar kijkt is dat zeer bijzonder.”

“Maar er was nog meer aan de hand. De dijken werden in deze tijd verbeterd, er was volkshuisvesting, zodat iedereen een fatsoenlijk dak boven het hoofd had. Bovendien was er stromend water en een aansluiting op de riolering. Ook waren er nog meer dan voldoende fossiele grondstoffen, zodat er veel energie was om huizen te verwarmen en spullen te maken. We verdienden hier zelfs veel geld mee op de internationale handelsmarkt. Dat hielp mee om het welvaartsniveau van Nederland nog verder omhoog te krijgen.”

En het leek er toen niet op dat die fossiele brandstoffen snel uitgeput zouden raken?

“Nee, en ook de druk op het natuurlijk kapitaal was beperkt. Wij laten via grafieken zien dat de CO2-uitstoot onder de huidige norm blijft. Datzelfde geldt voor kunstmest en zwaveldioxide. Het is wat lastiger in te schatten hoe de biodiversiteit er precies voorstond, omdat er niet genoeg gegevens zijn. Maar wij menen dat ook die redelijk was. De vogelsoorten floreerden bijvoorbeeld. Al was de zalm inmiddels al wel uit de Rijn verdwenen.”

Wat gebeurde daarna?

“Dat is een groot geluk. Doordat de gaskraan in Groningen dichtgaat, komt de ontwikkeling van hernieuwbare energie in een stroomversnelling. Dat geeft een noodzakelijke duw in de rug. Hernieuwbare energie heeft nu het momentum. Toen ruim een eeuw geleden de woningwet kwam, werd besloten dat alle huizen toegang tot drinkwater en het riool kregen. Dat was heel belangrijk. Wiebes kan nu besluiten om ieder huis energieneutraal te maken. Daar moet dan subsidie voor komen, maar dan mag je zelf bepalen hoe je dat doet. Bijvoorbeeld via aardwarmte, windmolens of zonnepanelen op het dak. Dan kunnen we overal smartgrids aanleggen en mogen huizen ook energie aan het net leveren aan het net. Wanneer de zon schijnt en jij hebt zonnepanelen, dan léver je energie in plaats van dat je het afneemt.”

Dat klinkt heel mooi, maar het zal toch moeilijk zijn om dit in te voeren. Ons huidige elektriciteitsnet is er niet op berekend dat huishoudens massaal elektriciteit terug kunnen leveren. Dat betekent dat we flinke aanpassingen moeten doen aan het huidige elektriciteitsnet. Bovendien is berekend dat hernieuwbare energie leveren aan het net tot dertig procent prima gaat, maar dat daarboven grote problemen ontstaan, omdat het net daar niet op is ontworpen. Hoe lossen we dat dan op?

“Daar weet ik het fijne niet van. Ik kan dit niet uitwerken op dat niveau. Maar je moet op een grotere schaal durven denken. Wij zijn nu zo’n tien jaar bezig met onderzoek naar smartgrids. Hoever zijn we over twintig jaar? Dan hebben we flinke stappen gemaakt. Wij maken in het boek onderscheid tussen de korte en de lange termijn. Het laaghangend fruit kan je nu al pakken en andere onderwerpen zijn misschien lastiger te realiseren en die voer je pas rond 2050 in. Daar vallen de smart grids dan bijvoorbeeld onder.”

Ik vraag me bij de ontwikkeling van smartgrids ook af hoeveel het kost als we het elektriciteitsnet daarop aan moeten passen.

“Historisch gezien is dat het laatste probleem dat we hebben. In 1850 waren we een vrij arm land vergeleken met nu. We zijn in Nederland momenteel ontzettend welvarend. We hebben kennis en geld.”

Hoe zorg je er concreet voor dat er een circulaire economie komt?

“De overheid moet duidelijk de kaders aangeven. Neem het energieneutraal wonen, dat ik al noemde. Stel, de overheid schrijft voor dat ieder huis energieneutraal moet zijn. Dan mag je zelf bepalen hoe je dat doet en welke technologie je gebruikt. Ga je extra goed isoleren in combinatie met zonnepanelen of kies je voor een windmolen en aardwarmte? Dat maakt dan niet uit.”