‘Voor biologen is een gekweekt mini-orgaantje gewoon een klompje cellen’

“Hieraan gerelateerd is de vraag hoe patiënten tegen organoids aankijken. Als je stamcellen van een patiënt gebruikt om organoids te kweken, krijg je een mini-orgaantje dat ‘lijkt’ op de patiënt. Dat is ook precies het idee erachter, dat je een representatie van een individuele patiënt maakt om bijvoorbeeld te testen welk geneesmiddel de meeste kans van slagen biedt. Maar hoe kijken patiënten naar ‘hun’ organoids? Is het voor hen hetzelfde als een buisje bloed afgeven? Of zien ze het als een levend stukje van hun eigen lichaam, waar ze een andere omgang mee verwachten?”

“Voor biologen en biomedische onderzoekers is het al snel gewoon een klompje cellen, maar dat is misschien niet voor iedereen het geval. Begrijp me niet verkeerd, ik zeg niet dat er een probleem is. Het kan best zijn dat patiënten organoids net zo zien als een bloedmonster en dat ze het geen enkel probleem vinden dat hun mini-orgaantjes worden gebruikt voor onderzoek en therapie, maar we weten het nu niet. Dat moeten we eerst onderzoeken, voordat we zo’n technologie grootschalig gaan toepassen.”

Werken jullie al concreet hieraan?
“Wij zijn inmiddels begonnen met dit type onderzoek in twee projecten waarbij organoids kunnen worden gebruikt voor de behandeling van stofwisselingsziekten en cystic fibrose [taaislijmziekte, red.]. We gaan na hoe patiënten denken over het gebruik van hun stamcellen om organoids te kweken en die vervolgens te gebruiken voor transplantatie of het testen van geneesmiddelen. Voor mij is dit soort onderzoek essentieel. Ik ben ervan overtuigd dat duurzame innovatie alleen mogelijk is als een technologie breed gedragen wordt en dan moet je de ethische aspecten begrijpen en adresseren.”

Was er een directe aanleiding om dit artikel nu te schrijven?
“Organoid-technologie is uitgegroeid tot een belangrijke, grote ontwikkeling in het biomedische onderzoek. Inmiddels worden overal ter wereld organoids gemaakt en gebruikt. Dat is heel snel gegaan. Het is een technologie waar veel ethische vragen bij spelen, maar toen we gingen zoeken in de wetenschappelijke literatuur naar artikelen over de ethische aspecten kwamen we welgeteld één publicatie tegen en die was ook nog eens geschreven door mijn eigen onderzoeksgroep. Dat was voor ons de aanleiding om een nieuw stuk te gaan schrijven.”

Het stuk leest meer als een oproep tot discussie, dan een conventioneel overzichtsartikel.
“Omdat wij veel samenwerken met het Hubrecht Instituut kwamen we al vroeg in aanraking met organoid-technologie. Ik ben een groot voorstander van ethisch parallel onderzoek, waarbij je als ethicus van het begin af aan bent betrokken bij een nieuwe ontwikkeling en daar meteen ethisch onderzoek naar doet. Uit het verleden weten we dat er vaak pas over ethische kwesties wordt nagedacht als een technologie al breed wordt ingezet en dan allerlei problemen opduiken. Door nu met dit stuk te komen willen we dit onderwerp onder de aandacht brengen en wetenschappers, artsen en patiënten hierover na laten denken. We willen hiermee zeker een soort ethische agenda opstellen en de discussie op gang brengen.”

Er is veel discussie geweest over stamcellen en dan vooral het gebruik van embryo’s om stamcellen te verkrijgen. Organoids hebben een duidelijke relatie met stamcellen. In hoeverre kun je als ethicus voortborduren op die discussies?
“De discussies over stamcellen zijn heel relevant, maar we kunnen niet al het beleid rond stamcellen gewoon kopiëren. Organoids zijn toch net weer anders. En om ethisch onderzoek te doen hoeven het geen categorisch nieuwe vragen te zijn. Technologie is vaak een voorzetting van iets anders. Daar werk je mee verder, maar je moet er wel opnieuw naar kijken.”

Jullie schrijven dat organoids invloed zullen hebben op de rol van dierproeven. Hoe zit dat?
“Als organoids kunnen dienen als een model voor de mens, zul je een deel van de dierproeven kunnen vervangen door testen op organoids. Om misverstanden te voorkomen: organoids zullen niet alle dierproeven gaan vervangen, maar mijn hoop is dat we met organoids nog meer naar het comply or explain principe gaan. Dat je van onderzoekers vraagt om heel duidelijk uit te leggen waarom ze géén organoids gebruiken. Dat organoids het uitgangspunt worden, in plaats van een experiment op dieren. Verminderen van het aantal dierproeven is voor mij persoonlijk echt een doel en organoids kunnen daar wezenlijk aan bijdragen.”

Dat zal ertoe leiden dat er meer menselijk materiaal, vooral stamcellen, nodig is. Daar zal niet iedereen achter staan.
“We beweren zeker niet dat organoids ethisch neutraal zijn. Organoids brengen hun eigen ethische vragen met zich mee, maar ik denk dat het gebruik van een organoid de voorkeur verdient boven het testen op een levend dier.”