Vogels getroffen door landbouwgif

“Door zaden te coaten met imidacloprid is er niet veel gifstof nodig en verspreidt het middel zich uiteindelijk door de hele plant. Met dat idee is het landbouwgif in de jaren negentig geïntroduceerd”, vertelt Hans de Kroon, ecoloog aan de Radboud Universiteit Nijmegen. “Maar dat pakt totaal anders uit. Het grootste deel van het gif, zo’n 95 procent, komt namelijk in het milieu terecht en niet in de plant.” Via grondwater, slootjes, kanalen en rivieren komt imidacloprid ook terecht bij insecten die helemaal geen doelwit zijn.

“Uit Utrechts onderzoek is eerder gebleken dat insecten die in het water leven getroffen worden door het landbouwgif”, gaat de Kroon verder. “En aangezien de meeste insecten die door vogels gegeten worden een deel van hun leven in het water doorbrengen, vroegen wij ons af of we bij insectentende vogels ook een effect van imidacloprid zouden zien.”

Beste verklaring

De onderzoekers legden data van de concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater naast de gegevens van vogeltellingen van SOVON. “In gebieden waar meer dan twintig nanogram per liter gifstof in het oppervlaktewater zit, is de gemiddelde afname van vogels 3,5 procent per jaar”, vertelt ecoloog Caspar Hallmann, collega van de Kroon en tevens werkzaam bij SOVON. “We hebben gekeken of deze afname verklaard kan worden door andere factoren zoals de intensivering van de landbouw, de afname van natuurlijke elementen en verstedelijking. Deze factoren spelen natuurlijk een rol, maar het gebruik van gifstoffen in gebieden met bijvoorbeeld kassen, bollenvelden en akkerbouw geeft de beste verklaring voor de afname van de vogels.”

Boerenzwaluw en spreeuw

In het onderzoek zijn vijftien soorten insectenetende vogels meegenomen. Alle vogels reageren verschillend op het gebruik van landbouwgif. De boerenzwaluw en de spreeuw worden het sterkst getroffen. Het mechanisme achter de sterke afname van deze vogels is nog onzeker. Hallmann: “We vermoeden dat het iets te maken heeft met de trofische cascade. Deze vogels zijn afhankelijk van insecten. Door het gebruik van imidacloprid vallen de insecten weg. Dat kan bijvoorbeeld leiden tot een verlaagd broedsucces of een hogere mortaliteit onder vogels.”

Directe vergiftiging kan Hallmann ook nog niet helemaal uitsluiten. “Zes van de onderzochte vogelsoorten eet buiten het broedseizoen ook zaden. Als deze gecoat zijn met imidacloprid kan dat een direct effect hebben. Daarnaast kunnen de vogels vergiftigd raken door het eten van besmette insecten.” Maar die scenario’s zijn minder waarschijnlijk omdat het landbouwgif vrij specifiek werkt op het centrale zenuwstelsel van insecten.