Terugdenkend aan de zomervakantie in je jeugd, leek die eindeloos te duren. Maar waarom hebben we eigenlijk zo'n lange vakantie in de zomer? En nog meer vragen over de Nederlandse zomervakantie.
Héérlijk, voor de meeste mensen staat de zomervakantie weer voor de deur. Als kind leek die eindeloos te duren. Het schooljaar werd afgerond met een schoolreisje, zomerse spelletjes op het plein en bedankjes voor de leerkracht. Na de vakantie wachtte een nieuwe meester of juf, een hoger tafeltje en spannende nieuwe leerstof. Maar waarom hebben we juist in de zomer zo’n lange vakantie? Daarvoor gaan we te rade bij het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht, waar historicus Jacques Dane conservator en hoofd onderzoek is.
Wat is de oorsprong van de zomervakantie?
Tot ver in de negentiende eeuw was Nederland voornamelijk een agrarische samenleving. In die tijd was de zomerperiode essentieel voor het oogsten van gewassen zoals gerst, rogge, aardappelen, bieten, hooi, groenten en fruit. Veel gewassen moesten snel worden geoogst om bederf te voorkomen. Om dit werk te kunnen doen, hadden boeren alle beschikbare arbeidskrachten nodig, inclusief hun kinderen. Dit leidde tot een natuurlijke pauze in het schoolrooster tijdens de zomermaanden.
Met de invoering van de Leerplichtwet in 1901 werd het noodzakelijk voor scholen om vakantieperiodes vast te stellen. Om kinderen in staat te stellen te helpen op de boerderij zonder in conflict te komen met de leerplicht, werd het 'landbouwverlof' ingesteld. Dit verlof gaf kinderen en andere arbeiders vrijstelling van school of hun reguliere werk buiten de agrarische sector tijdens de piekperiodes op het land. Tegen de jaren zeventig was een zomervakantie van zes weken voor schoolkinderen zo ingeburgerd dat het landbouwverlof als aparte regeling verdween.
Waarom begint het nieuwe schooljaar in september?
Traditioneel begint een nieuw schooljaar in september en niet in januari. De reden daarvoor moeten we zoeken in de agrarische geschiedenis van Nederland. Jacques Dane, historicus, conservator en hoofd onderzoek van het Onderwijsmuseum in Dordrecht:
“Aan het eind van de zomer, zo rond eind augustus, was de oogsttijd afgelopen. Het werk op het land was gedaan, het 'landbouwverlof' was voorbij en kinderen gingen weer naar school. Al in de negentiende eeuw markeerde dit het begin van het nieuwe schooljaar.” Met de invoering van de Leerplichtwet in 1901 werd september officieel aangewezen als het begin van het schooljaar.
Waarom duurt de zomervakantie zes weken?
De allereerste leerplichtwet stelde dat alle kinderen van 6 tot 12 jaar naar school moesten gaan, maar liet scholen vrij om de lengte en timing van vakanties te bepalen. In de praktijk namen ze vaak zes weken zomervakantie, hoewel dit niet wettelijk was vastgelegd. Kinderen van (de vele) boerengezinnen kregen sowieso al ‘landbouwverlof’ - van maximaal zes weken - om te helpen op de boerderij. Tegelijkertijd konden andere gezinnen gedurende deze weken optimaal profiteren van de zomermaanden voor rust, ontspanning en familievakanties.
Dane: “Hoewel de agrarische samenleving in Nederland in de loop der tijd sterk is veranderd, is er weinig aan de duur van de zomervakantie gesleuteld. Er zijn wel allerlei initiatieven geweest om de vakantie meer te spreiden, maar die hebben geen verandering teweeggebracht.”
Waarom is er zomervakantiespreiding?
Aan het begin van de twintigste eeuw waren de vakanties nog niet zoals nu landelijk geregeld. Dane: “Er was alleen een wet die bepaalde dat het schoolhoofd, soms samen met burgemeester, wethouders of de schoolinspecteur, de vakantieperiode vaststelde. Dat was wel altijd in augustus, vanwege de oogstwerkzaamheden op de boerderijen. Uit oude inspectieverslagen blijkt dat schoolinspecteurs soms adviseerden om het nieuwe schooljaar te laten beginnen vóór de jaarmarkt of kermis in het dorp. Ze vreesden dat kinderen anders in cafés zouden belanden en restjes bier en jenever zouden drinken.”
Sinds 1986 worden de schoolvakanties in Nederland gespreid over drie regio's: noord, midden en zuid. Deze spreidingswet werd ingevoerd vanwege de toenemende vakantiedrukte en om de belasting van toeristische accommodaties te verminderen. De adviesdata zijn zo gekozen dat scholen na zeven of acht weken les minimaal één week vakantie hebben.
Waarom bestaat de ‘bouwvak’?
De bouwvakantie, 'bouwvak' in de volksmond, stamt uit 1930 en begon met drie gezamenlijke vrije dagen in augustus. Tegenwoordig is het een periode van drie weken waarin veel bouwbedrijven gezamenlijk hun deuren sluiten voor de zomervakantie. Het idee om metselaars, timmerlieden, schilders, stratenmakers, loodgieters en dakdekkers tegelijkertijd vakantie te geven, is vooral praktisch van aard. Het helpt bouwbedrijven bij de planning van personeel en de logistiek rondom bouwmaterialen en voorkomt dat bouwprojecten stil komen te liggen door individuele vakanties. En natuurlijk geeft het gezinnen de mogelijkheid om samen van de zomervakantie te genieten. Tot en met 1981 stelde de overheid de bouwvakantie verplicht, maar sindsdien mogen bedrijven in de bouwsector zelf beslissen of ze de geadviseerde vakantie aanhouden of dat hun werknemers zelf een periode kiezen om vrij te nemen.
In het zonnetje
Het is weer zomervakantie! Maar waar komt ‘de zomervakantie’ eigenlijk vandaan? En wat ga jij eigenlijk doen in de zomervakantie? Laat je inspireren door onze tips voor wetenschappelijk uitjes.