Verschijnt Poetin ooit voor het Internationaal Strafhof?

Binnen een oorlog gelden regels. Als je wil spreken over ‘oorlogsmisdrijven’ dan moet er sprake zijn van ‘ernstige schendingen van het oorlogsrecht’. Dat recht is onder andere vastgelegd in de vier Verdragen van Genève, een reeks humanitaire regels die in oorlog moeten worden nageleefd. “Een gezaghebbende lijst met schendingen die worden beschouwd als oorlogsmisdrijven vind je in artikel 8 van het Statuut van het Internationaal Strafhof”, vertelt Zwanenburg.

De vier Verdragen van Genève, die in 1949 zijn vastgesteld, gaan over de bescherming van burgers, krijgsgevangenen, zeestrijdkrachten en landstrijdkrachten. “Rusland en Oekraïne zijn beide partij bij de vier verdragen”, vertelt Zwanenburg. “Ze zijn ook partij bij het eerste aanvullende protocol uit 1977, waarin onder andere regels staan over het aanvallen van personen of objecten.”

“In een oorlog mag je alleen militairen of militaire objecten aanvallen, geen burgers of burgerobjecten. Nu lijkt het erop, en dat blijkt ook uit het rapport van de OVSE, dat burgers in Oekraïne bewust zijn aangevallen. Er worden zoveel burgerobjecten geraakt (scholen, flatgebouwen, ziekenhuizen) dat het onwaarschijnlijk is dat de Russen probeerden om alleen militaire doelen te raken.”

Ook aan de Oekraïense zijde worden regels geschonden, meldt het rapport van de OVSE, hoewel de schaalgrootte niet te vergelijken is met de Russische overtredingen. “Krijgsgevangenen moeten volgens het oorlogsrecht netjes behandeld worden”, zegt Zwanenburg. “Vorige week dook een filmpje op van Oekraïners die Russische krijgsgevangenen in de benen schieten. Als dat klopt, dan is dat een oorlogsmisdrijf.”

Dat geldt ook voor de Oekraïense eenheid die verklaarde ‘geen krijgsgevangenen te zullen nemen’. “Dan impliceer je dat je ze gaat neerschieten”, zegt Zwanenburg. Dat mag niet: “Iemand die zich wil overgeven moet je die kans geven.”

Of er oorlogsmisdrijven in Oekraïne zijn gepleegd, zal een rechter uiteindelijk moeten vaststellen. “Maar ik denk dat daar weinig twijfel over bestaat”, zegt Zwanenburg. Of er ook sprake is van genocide – een term die door Biden en Zelensky wordt gebruikt – vindt hij ‘een stuk lastiger’. “Genocide is moeilijker te bewijzen”, zegt Zwanenburg. “Je zou moeten bewijzen dat de opzet van Rusland is om de nationale groep van Oekraïners geheel of gedeeltelijk uit te roeien omdat ze Oekraïners zijn.”

Tribunalen

Op dit moment loopt er een onderzoek van het Internationaal Strafhof naar oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid in Oekraïne. Het Internationaal Strafhof, ‘s werelds eerste permanente tribunaal voor internationale misdrijven, is gevestigd in Den Haag, maar heeft 123 lidstaten over de hele wereld. De opdracht van het hof is om zware misdrijven zoals oorlogsmisdrijven en genocide te berechten.

Maar er is een probleem: Rusland erkent de rechtsmacht van dat Strafhof niet. Dat maakt het moeilijker om Russische militairen te vervolgen, legt Zwanenburg uit. Verdachten kunnen alleen vervolgd worden als ze aan het Hof worden overgedragen. Rusland kan besluiten om geen militairen uit te leveren of niet mee te werken aan onderzoek.

Toch is nog steeds veel mogelijk, denkt Zwanenburg: “Oekraïne is ook geen partij bij het Internationaal Strafhof, maar heeft wel de rechtsmacht van het hof aanvaard. Dat betekent dat het Strafhof zich mag uitspreken over misdrijven die gepleegd zijn op Oekraïens grondgebied, dus ook over misdrijven die door Russen zijn gepleegd in Oekraïne.”

“Staten zijn niet verplicht om zich aan te sluiten bij het Internationaal Strafhof”, vertelt Zwanenburg. “De Verenigde Staten zijn ook niet aangesloten. Landen maken een risico-inschatting of eigen onderdanen voor het Hof moeten verschijnen. Als ik Rusland was geweest en zou weten dat ik oorlogsmisdrijven zou plegen, dan zou ik ook geen partij zijn geworden bij het Statuut van het Internationaal Strafhof.”

Lopen Oekraïners meer risico om berecht te worden dan de Russen, simpelweg omdat Oekraïne de rechtsmacht van het Internationaal Strafhof wel aanvaardt? Zwanenburg: “Ze lopen het risico dat het hof uiteindelijk ook Oekraïners zal vervolgen, maar ik zou het liever omdraaien: het is goed dat Oekraïne zich onderwerpt aan monitoring door het Internationaal Strafhof, want blijkbaar is hun inschatting dat er vooral door de Russen misdrijven worden gepleegd.”

Of Poetin ooit voor het Internationaal Strafhof verschijnt? “De kans lijkt mij op korte termijn heel klein”, zegt Zwanenburg. “Maar sinds het Joegoslaviëtribunaal dachten we ook dat de kans klein was dat president Milošević ooit terecht zou staan voor oorlogsmisdrijven. Uiteindelijk is dat wel gebeurd. En eerder dit jaar werd in Duitsland een Syriër veroordeeld die aan het hoofd stond van een martelgevangenis van Assad.”

Hoewel de kans klein is dat Russische machthebbers op korte termijn voor de rechter zullen verschijnen, sluit Zwanenburg het op lange termijn zeker niet uit. “Op zijn minst wordt de druk opgevoerd. Poetin en zijn medewerkers kunnen niet zomaar reizen, omdat ze bang moeten zijn dat ze worden opgepakt. Die maatregel is op zichzelf al waardevol.”