Vermindert een coronavaccinatie long covid?

Vorige week verdwenen er bijna 1,7 miljoen prikken in Nederlandse bovenarmen. Nu meer en meer mensen gevaccineerd worden, duiken de besmettingscijfers en ziekenhuisopnames omlaag. Maar er lijkt nog iets te gebeuren, een verrassingseffect voor virologen en vaccinologen. Buitenlandse media melden dat mensen met ‘long covid’, die maanden na besmetting nog steeds ziek zijn, opknappen na een vaccinatie.

Volgens buitenlandse cijfers van de Yale School of Medicine zou het gaan om dertig tot veertig procent van de patiënten die zegt verbetering te merken na de prik. In de Chicago Tribune vertelde een Amerikaanse vrouw hoe ze zich na de eerste dosis van het Pfizer-vaccin voor het eerst in zeven maanden weer gezond voelde. The Guardian beschreef resultaten van een Britse enquête onder ruim achthonderd mensen met langdurige klachten. Van hen voelde 57 procent zich beter na vaccinatie, 24 procent merkte geen verschil. Een kleine groep voelde zich na vaccinatie juist beroerder. Schraap je het schaarse bewijs bij elkaar, dan valt er op de positieve geluiden uit het buitenland best wat af te dingen.

Geen controlegroep

Tot nu toe bestaat het ‘bewijs’ alleen uit anekdotes. Resultaten uit wetenschappelijke studies zijn er nog niet. Je hebt die Britse enquête, maar daar valt geen conclusie aan te verbinden. De initiatiefnemer van de enquête, de organisatie LongCovidSOS die de belangen behartigt van mensen met langdurige covid in het Verenigd Koninkrijk, zette de vragenlijst uit onder supportgroepen op Facebook. Van de deelnemers met langdurige klachten was 41 procent positief getest op het coronavirus. Van de rest was nooit vastgesteld dat ze besmet zijn geweest met corona. Verder waren het bijna uitsluitend witte vrouwen die meededen, een groep die over het algemeen vaker vermoeidheidsklachten heeft. En dan moesten de deelnemers zich ook nog symptomen herinneren van vóór hun vaccinatie, soms weken terug.

Misschien nog wel het grootste probleem met de cijfers tot nu toe: er is nooit een controlegroep. De uitkomsten van vragenlijsten suggereren dat het vaccin effect heeft op long covid, maar zonder controlegroep kun je eigenlijk niks concluderen. Hoe vergaat het mensen met langdurige klachten die geen vaccin krijgen? “Dat wil je weten om te kunnen vergelijken, om een placebo-effect uit te sluiten”, reageert viroloog in het Amsterdam UMC en OMT-lid Menno de Jong. Een placebo-effect is het fenomeen dat je je beter kan voelen omdat je positieve verwachtingen hebt van een medicijn. De Jong hoort verhalen van mensen die binnen een uur na de prik al opknapten. “Het is natuurlijk fijn dat deze mensen zich beter voelen, ook al is ’t in die gevallen waarschijnlijk een placebo-effect, want biologisch gezien kan dat niet. Een vaccin heeft meer tijd nodig om te gaan werken.”

Patiënten volgen

Andere optie: het is geen placebo-effect. Het vaccin doet écht iets in het lichaam waardoor de klachten verminderen. Maar wat? Anke Huckriede, hoogleraar vaccinologie aan het UMC Groningen, vindt het een interessante kwestie, laat ze weten per mail, maar zou niet zo één, twee, drie een mogelijke immunologische verklaring kunnen verzinnen. “Behalve de gangbare verklaring dat het vaccin wellicht de laatste restjes virus opruimt die het lichaam zelf niet kwijtraakt.” Het is een interessant onderwerp, reageert ook immunoloog aan het RIVM Cecile van Els per mail. Een onderwerp waar we gewoonweg nog te weinig van weten.

Het Amsterdam UMC en de GGD Amsterdam volgen sinds mei vorig jaar ruim driehonderd mensen vanaf het moment dat ze covid hadden, binnen de RECoVERED-studie . De helft lag in het ziekenhuis, de andere helft was thuis ziek. Van de mensen die ernstig ziek waren geweest, had ruim de helft een half jaar later nog klachten, zoals vermoeidheid, kortademigheid, koorts en spierpijn. Onder mensen met een milde infectie was dat één op de vijf. Een jaar later zijn deze aantallen niet veel lager, blijkt uit een laatste update van de analyse.

De Jong zou graag het effect van een vaccin op de klachten meten, maar heeft daarvoor geen controlegroep. “Iedereen wordt gevaccineerd. Mensen een vaccin onthouden gaat niet.” Dus gooit hij het over een andere boeg. Zijn groep probeert eerst te achterhalen waar langdurige covid vandaan komt. Zijn er virusdeeltjes of stukjes ervan achtergebleven in het lichaam die een langdurige ontsteking onderhouden? Was het afweersysteem tijdens de infectie overactief, waardoor organen beschadigd zijn geraakt? Is er sprake van een ziekte die voorkomt na een virusinfectie, zonder duidelijk aanwijsbare oorzaak, zoals je het ook wel ziet bij het chronisch vermoeidheidssyndroom (ME/CVS)?

Voorraadje virusdeeltjes

Momenteel is het onderzoek toegespitst op 180 mensen die covid hadden, van wie de helft nog steeds klachten heeft. Sinds de infectie kwamen deze mensen elke maand naar het UMC of de GGD om bloed en keel-, neus- en ontlastingsmonsters af te geven. De Jong: “Misschien zit er een reservoir aan virusdeeltjes in de darmen of bovenste luchtwegen, dat proberen we te vinden.” Het maandelijkse buisje bloed van de deelnemers wordt ook nagespeurd, op stoffen die op een chronische ontsteking wijzen.