De Aziatische tijgermug vindt Nederland door klimaatverandering steeds aantrekkelijker. In het ergste geval draagt de mug tropische ziektes over.
Je hebt van die beroepen, waarbij het best leuk is om het werk ook thuis om je heen te hebben. Denk aan een Audi-dealer met een Audi voor de deur of een schilder met eigen werk in de woonkamer. Als onderzoeker van de Aziatische tijgermug behoor je niet tot deze groep.
Tijgermugexpert Arnold van Vliet zit tijdens het interview in zijn ruime tuin in Ede. Het is half september, iets warmer dan 20 graden en de zon schijnt aangenaam. Ineens begint Van Vliet, bioloog aan Wageningen University & Research (WUR), midden in zijn zin te haperen. De reden: er vliegt — je verzint het niet – een Aziatische tijgermug voorbij. “Ik ben even afgeleid. Irritant”, merkt hij op. Kort daarvoor werd zijn vrouw nog gebeten door een tijgermug, wat leidde tot hevige jeuk en een flinke bult op de huid. “De tijgermuggen zijn vooral gek op mijn vrouw; ze is de afgelopen weken al meerdere keren gebeten.”
Tot 25 augustus had Van Vliet nog nooit een Aziatische tijgermug in het echt gezien. Hij keek die dag dan ook gek op, toen hij in de tuin zat en er een zwart-witte mug voorbij vloog die verdacht veel leek op de Aziatische tijgermug. Een mengeling van bezorgdheid en fascinatie maakte zich van hem meester. Een dag later ving Van Vliet een gelijk uitziend mugje met een zuigbuisje (als bioloog heb je dat in huis). “Zo hoefde ik hem niet dood te slaan en bleef hij intact.” De mug ging een dag de vriezer in en werd daarna op een wit doekje gelegd, waardoor specifieke kenmerken beter te zien zijn. De pootjes van de mug waren zwart-wit geblokt, het laatste deel van de poot was wit, en op de bovenkant van het borststuk zat een witte streek. Op de vleugels zaten geen vlekjes. Dit was duidelijk een Aziatische tijgermug.
De door Arnold van Vliet op 25 augustus 2024 gevangen Aziatische tijgermug.
Arnold van VlietVan Vliet meldde dit meteen bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), zoals dat hoort. “NVWA-medewerkers kwamen dezelfde middag nog langs. Tijdens dat bezoek vloog er weer één langs, die ze meteen konden vangen. Toen bleek dat dit ook een tijgermug was, werden meteen de GGD en gemeente geïnformeerd. Alle mensen in een straal van 500 meter van ons huis kregen een brief met info en in een straal van 100 meter startten ze de bestrijding op.” De NVWA doet dat door muggenvallen met lokstoffen te plaatsen, mogelijke broedplaatsen te verwijderen of deze te behandelen met biologische korrels die de larven van de tijgermug doden. De bestrijding is zo fanatiek om te voorkomen dat die zich in Nederland vestigt.
Overdag
De overlast van de Aziatische tijgermug kan enorm zijn, weet Van Vliet inmiddels uit ervaring. “Ik merk het hier in de tuin heel erg. Ze bijten overdag, in tegenstelling tot de ons bekende huissteekmug, die dat in de avond en nacht doet. Ze bijten meerdere keren achter elkaar, om zo voldoende bloed binnen te krijgen om eitjes te leggen. Het zijn dan ook de vrouwtjes die bijten. Het zijn volhardende, venijnige bijters die snel naar de volgende plek op je lichaam gaan.”
Zeker als een populatie groter wordt, kan het bijzonder onplezierig worden en de kwaliteit van leven aantasten. Zoals in Zuid-Europa, waar de tijgermug veel voorkomt. “Ik las in een wetenschappelijke publicatie dat in een stadspark in Rome tot tachtig landingen per lichaam werden gemeten, binnen een kwartier. En zelfs van een substantieel lager aantal kan je af en toe gek worden. In mijn tuin zitten nog maar enkele muggen en daar merk ik al dat ik minder relaxed buiten zit, omdat ik zo vaak word gebeten.”
Autobanden
De Aziatische tijgermug is één van de meest wijdverbreide invasieve exoten ter wereld, vertelt Van Vliet. De bioloog laat op een kaart zien dat het beestje in ieder geval al voor 2011 voor het eerst werd gesignaleerd in Nederland. “In eerste instantie is de tijgermug hier waarschijnlijk gekomen via de geluksbamboe, een plantensoort die via handel hierheen kwam. Ook reizen de muggen veel in autobanden, waarin vaak een laagje water blijft staan. De tijgermug zet de eitjes boven dat wateroppervlak af. Tegenwoordig zien we dat ze steeds vaker meekomen in caravans en vrachtwagens die van Zuid-Europa naar Nederland rijden.” De NVWA trof in 2023 tijgermuggen aan op 37 locaties in Nederland.
Recent werd duidelijk dat de Aziatische tijgermug zich in een deel van Vlaanderen al vestigde. Dat betekent dat een mug ergens een aantal jaar zit en de populatie niet meer beheersbaar is. Ook in West-Duitsland zijn veel meldingen. Van Vliet is er daarom ‘honderd procent’ van overtuigd dat de mug zich ook in Nederland zal vestigen. We kunnen dat moment alleen nog uitstellen. “Deze muggen planten zich voort in kunstmatige waterbakjes, regentonnen en plantenbakken, waar een laagje water in zit en waar ze geen natuurlijke vijanden hebben. Ik adviseer mensen daarop te letten. Zelf leeg ik zulke waterbakken liefst één keer per twee weken. In één liter water kunnen al tweeduizend gewone huissteekmuggenlarven zitten; ik verwacht dat dit voor de tijgermug vergelijkbaar is.”
Naïef
De tijgermug kan de potentieel dodelijke tropische ziektes chikungunya en knokkelkoorts overdragen. “Ziektes die vroeger niet in Europa voorkwamen, maar inmiddels wel”, vertelt Van Vliet. “Daarbij is het vooral interessant om te kijken naar meldingen van mensen die niet in het buitenland zijn geweest en de ziektes dus lokaal opliepen. Zulke meldingen vinden we in Frankrijk, Italië en Spanje. Van chikungunya is dit jaar één geval in Parijs bekend, dus dat is verontrustend dichtbij.” Vooralsnog gaat het om incidenten, wat betreft deze tropische ziektes. Maar met de verdergaande klimaatverandering en een grotere populatie is de verwachting dat ook de problemen steeds groter worden. Hogere temperaturen zijn immers gunstig voor de virussen die knokkelkoorts en chikungunya overdragen: het virus overleeft makkelijker in de mug, de virusdeeltjes vermenigvuldigen makkelijker, en de kans op overdracht is groter als er meer virusdeeltjes zijn. Deze ziektes zullen we ook in Nederland gaan zien de komende decennia, denkt Van Vliet. “Ik hoop het niet, maar vrees het ergste.”
Het is blijkbaar lastig om een gevoel van urgentie te krijgen
De casus van de tijgermug laat volgens Van Vliet zien dat veranderingen in de natuur als gevolg van klimaatverandering heel rap gaan. “We blijven naïef. Ik merk dat we niet doorhebben hoe snel het gaat. Op een recent symposium vroeg ik mensen hoe ze het afgelopen voorjaar karakteriseerden qua temperatuur. Koud, was het antwoord dat veel mensen gaven. Het was echter het warmste voorjaar ooit. Het is blijkbaar lastig om een gevoel van urgentie te krijgen.”
In zijn tuin vliegt het bijtgrage beestje door. Kort na het interview zoemt er een tijgermug rond zijn dochter. Van Vliet elektrocuteert het beestje met de elektrische vliegenvanger. Het beestje beweegt, waarschijnlijk postuum, nog wat met de vleugels.