Naar de content

‘Van muziek die verrast, ga je helemaal uit je dak’

Interview met Erik Scherder over muziek en het brein

Een menigte tijdens een concert met hun handen omhoog.
Een menigte tijdens een concert met hun handen omhoog.
Unsplash via Hanny Naibaho

Al na het horen van de eerste noten van een liedje kan een geluksgevoel je overspoelen. Waarom raakt muziek je soms zo, tot kippenvel en tranen aan toe? Neuropsycholoog Erik Scherder legt uit wat er in ons brein gebeurt als we muziek luisteren.

8 september 2021

Zelf zit Erik Scherder op dit moment in een fase waarin hij graag luistert naar hitnummers van Franse artiesten. Naar zangeres Jenifer Bartoli, bijvoorbeeld. “Een van m’n favoriete nummers is Donne-moi le temps, geef mij een beetje tijd. Ik doe m’n oortjes in en ondertussen werk ik door. Het is echt prachtig.” De verwondering in zijn stem is hoorbaar door de telefoon. “Je moet het even draaien straks.”

Over muziek kan iedereen meepraten. Of je nou het liefst met je ogen dicht op de bank ligt te luisteren naar klassieke stukken, of bij voorkeur met duizenden anderen headbangend voor het podium staat van een metalband, er is bijna niemand die niets met muziek heeft. Ze zijn er wel, maar het is een heel klein percentage. En iedereen heeft wel iets van ritmegevoel, ook de mensen die voor de grap weleens zeggen dat ze het niet hebben, zoals Scherder zelf. “We hebben niet allemaal ritmegevoel in gelijke mate, maar als je naar de zaal kijkt terwijl Typhoon optreedt, zie je dat iedereen op dezelfde manier meebeweegt.”

Scherder, neuropsycholoog aan de Vrije Universiteit Amsterdam, weet wat goed is voor onze hersenen. Lang was hij pleitbezorger voor voldoende lichaamsbeweging – nog steeds trouwens. De laatste jaren vertelt hij het grote publiek ook over de wisselwerking tussen hersenen en muziek; hij schreef er in 2017 het boek Singing in the brain over.

Hoe verwerkt ons brein de muzikale klanken die binnenkomen via de oren?

“Binnenkomende klanken gaan eerst naar je hersenstam, het meest primitieve gedeelte van het brein dat de vitale functies regelt, zoals ademhaling, hartfrequentie en bloeddruk. Hierdoor ga je eerst synchroniseren met het ritme van de muziek. Ben je gestrest en slaat je hart snel? Als je naar rustige muziek luistert, synchroniseer je daarmee en kom je tot rust. Andersom kun je jezelf met snelle muziek oppeppen. Je ziet sporters in wedstrijden ook weleens met koptelefoons, luisterend naar hardrock ofzo. Perfect.”

“Daarna gaan de signalen vanuit de hersenstam richting de auditieve hersenschors, het deel van de temporale kwab dat geluiden verder verwerkt. Daarvandaan loopt er een functionele verbinding naar de voorkant van je hersenen, langs de insula. Dit diepgelegen hersengebied maakt deel uit van het autonome zenuwstelsel. In de insula komt allerlei informatie binnen: wat je proeft, ziet en hoort, maar ook gevoelens als pijn en walging. Zo kan het gebeuren dat je tranen in je ogen of rillingen krijgt bij iets wat je hoort.”

Waarom voelt het zo fijn om naar mooie muziek te luisteren?

“Muziek activeert het beloningssysteem in de hersenen, waardoor je een geluksgevoel krijgt. Dat kun je al hebben als je een paar noten hoort. Je vraagt je af wat er gaat komen; je krijgt verwachtingen over de muziek. Als je vervolgens inderdaad hoort wat je verwachtte, word je enthousiast! Het zijn endorfines en andere lichaamseigen opiaten die dat geluksgevoel geven. Als Typhoon een paar noten laat horen van een bekend nummer, weet de hele zaal welk nummer er volgt. En Typhoon weet dan: over een paar seconden ontploft de zaal.”

Is muziek net zo belonend als lekker eten of seks?

“Die vergelijking wordt wel gemaakt, maar het interessante is dat sommige mensen door schade in hun hersenen geen geluksgevoel meer hebben bij muziek, maar wel bij seks, lekker eten en de andere geneugten van het leven. Kennelijk verloopt de route in de hersenen bij muziek net anders. Ook bijzonder: als je schade hebt aan je insula, geniet je nog wel van muziek, maar krijg je er geen rillingen meer van.”

Wordt je beloningssysteem ook actief als je bijvoorbeeld het nummer hoort dat op de begrafenis van je oma werd gedraaid?

“We hebben het hier over het associatief geheugen. Je associeert specifieke muziek met een gebeurtenis of gevoel, zoals een begrafenis. Zoiets kan verdrietig maken, maar kan ook een beloningsgevoel geven, omdat je even aan je oma denkt of omdat je de begrafenis een mooi moment vond.”

Wat in muziek maakt nou dat je geraakt wordt? Is dat klank, melodie, tekst?

“Dat is de moeilijkste vraag die je kunt stellen. Op het moment dat hersengebieden actief worden door muziek, is dat het enige wat we weten: dat ze actief worden. Waaróm dat gebeurt, is de vraag. Er zijn zoveel verschillende verklaringen. Eén daarvan is het net genoemde associatief geheugen. Stel je groeide thuis op met klassieke muziek, dat stond vaak op, en je had thuis een prettige tijd, dan associeer je die twee met elkaar. Een andere is contagion, besmetting, wat ik een schitterende verklaring vind. Stel je voor dat de muziek aankomt in je hersenstam en je denkt: met deze melodie loop ik emotioneel synchroon, dit pakt me. Dan raak je als het ware ‘besmet’ met de emotie van het nummer.”

Muziek activeert het beloningssysteem in de hersenen, waardoor je een geluksgevoel krijgt.

 Pixabay, Pexels via CC0

Kan muziek die je voor het eerst hoort, je ook raken?

“Het leuke met nieuwe muziek is dat er in het beloningssysteem twee dingen gebeuren. Vanuit de auditieve hersenschors gaat er een signaal naar het frontale deel van de hersenen. Dat hersengebied denkt: ‘Hé, dit is nieuw! Wat kan ik verwachten? Wat gaat dit worden?’ Als de nieuwe muziek meer dan voldoet aan je verwachting en je positief verrast, dan triggert dat de nucleus accumbens sterk. Deze hersenkern is beroemd om zijn rol je ergens naar te laten verlangen. Gaat het nieuwe nummer je verwachting te boven? Ja? Dan ga je helemaal uit je dak!”

Wat is beter voor je brein: bewegen of muziek?

“Muziek doet wat met je stemming, maar dat doet brisk walking [een krachtige manier van wandelen, red.] of hardlopen ook. Het is allebei goed. Een paar studies hebben laten zien dat je het in de sportschool langer volhoudt met muziek op het goede ritme. De muziek zorgt voor pijnstilling. Je ziet ook overal hardlopers met koptelefoons op.”

“Er zijn studies die laten zien dat als je joyful, vrolijke, muziek luistert, dat je endotheel daarop reageert. Het endotheel zijn de cellen aan de binnenkant van een bloedvat. Het bloedvat wordt dan wijder, waardoor er meer bloed en stoffen doorheen stromen. Er is ook een studie die een verband laat zien tussen het afweersysteem en muziek: je zou meer van de antistof immunoglobuline A aanmaken. Biologisch gezien gebeurt er dus ook wat door muziek; we moeten er alleen wat meer naar zoeken dan bij beweging. Het beste voor je brein is dus eigenlijk bewegen óp muziek.”

Bekijk hieronder een college over muziek en hersenen dat Erik Scherder in 2013 voor de Universiteit van Nederland gaf:

ReactiesReageer