Van jagen en verzamelen naar thuisbezorgd

Onze voorouders verzamelden hun eten door dagenlang vruchten te plukken en te jagen. Tegenwoordig lopen wij na een lange school- of werkdag nog even naar de supermarkt om boodschappen te doen. Of we zorgen met een paar klikjes dat er snel een bezorger voor de deur staat met een kant-en-klare maaltijd. Wat betekent dat voor onze gezondheid en voor het klimaat?

7 juni 2023

Onze eetomgeving is er in de loop van vele jaren heel anders uit gaan zien. Terwijl onze voorouders nog probeerden te overleven in vaak barre omstandigheden, hebben wij (hier in Nederland) nu straten vol met eetgelegenheden tot onze beschikking. Denk maar eens aan al het eten dat je op een gemiddelde dag tegenkomt: allereerst thuis, maar ook op weg naar school of werk en in de sportkantine. Als je op de trein wacht en de verveling toeslaat, is de geur van versgebakken croissants natuurlijk ontzettend verleidelijk.

Een illustratie van holbewoners die muurtekeningen maken. — Image by Freepik

Een instinct voor calorierijk voedsel

Terug naar onze voorouders: toen er nog niet zoveel eten beschikbaar was, hadden mensen de neiging om vooral voedsel te zoeken dat veel energie gaf. Ze moesten immers de volgende dag weer voldoende kracht hebben om er opnieuw op uit te gaan. Onderzoekers denken daarom dat we een instinct hebben ontwikkeld om voor calorierijk voedsel (eten dat ons veel energie geeft) te kiezen. Alhoewel dat vroeger slim was, is dat nu eigenlijk helemaal niet zo handig meer. Want nu er steeds meer dan voldoende eten aanwezig is, wil je liever niet dat je de hele dag door in de verleiding komt om te eten.

Waarom laten wij ons zo verleiden door al die voedselprikkels?

 Die continue verleiding is voor een deel te verklaren door ons instinct dat ons aanstuurt om calorierijk te eten. Maar er zijn nog veel meer factoren die een rol spelen in wat wij dagelijks consumeren. Naast dat wij deels bewust nadenken over wat we eten (met de kennis en vaardigheden die we hebben), spelen meerdere invloeden uit onze eetomgeving een rol in wat wij dagelijks tot ons nemen. Hierbij kun je denken aan de prijs en het voedselaanbod, maar ook aan wat gewenst en normaal is om te kiezen.

Zo blijkt uit onderzoek studies dat onze eetomgeving bepaalde normen uitstraalt, die ons vertellen welk eetgedrag normaal en gebruikelijk is. Denk bijvoorbeeld aan portiegroottes in een restaurant of de hoeveelheid vlees versus vleesvervangers in de supermarkt, die iets vertellen over wat gebruikelijk is om te verorberen. Aangezien wij als sociale dieren ons voortdurend spiegelen aan anderen, nemen wij dat weer mee in onze eigen keuze.

De rol van het voedselsysteem in de klimaatcrisis

Dat onze huidige voedselomgeving geen positief effect heeft op onze gezondheid is dus duidelijk, maar ons huidige voedselsysteem heeft ook impact op het klimaat. Vergeleken met onze voorouders, hebben wij nu te maken met veel meer bewerkte producten, grotere porties en dierlijke producten (bijv. vlees en zuivel).

Inmiddels verzamelen of produceren wij ons voedsel vaak niet meer zelf en weten we niet altijd precies waar de ingrediënten van onze favoriete maaltijd vandaan komen. Daarnaast is veel van onze voeding continu beschikbaar geworden (ongeacht het seizoen of de plek van productie). We kunnen dus eten wat we willen en wanneer we dat willen. Dat is natuurlijk praktisch, maar tegelijkertijd niet erg goed voor het klimaat.

Een SWITCH naar gezonder én duurzamer eten

Kortom, ons huidige voedselsysteem maakt het niet makkelijk voor ons om gezond en duurzaam te eten. Om te weten hoe we daar verandering in kunnen brengen, onderzoek ik met mijn collega’s in het SWITCH-project hoe we gezonde en duurzame maaltijden kunnen stimuleren, al vanaf jongs af aan: namelijk tijdens de middelbare schoolperiode. Dat vraagt inzet van jongeren zelf, maar ook een verandering in de voedselomgeving. Juist tijdens deze periode ervaren jongeren voor het eerst meer vrijheid om zelf eten te gaan kopen en speelt de voedselomgeving een grote rol in wat er gegeten wordt.

Ik kijk in mijn onderzoek samen met jongeren naar hun eigen voedselomgeving: waar halen zij hun maaltijden vaak vandaan (thuis, de schoolkantine, de supermarkt of online besteld), wat zijn de beweegredenen hiervoor, en wat hebben zij nodig om gezond en duurzaam te eten? Zo gaan we samen op zoek naar mogelijkheden om gezond en duurzaam eten makkelijker te maken, voor hun eigen gezondheid én voor het klimaat.