Van dynamiet naar Nobelprijs voor onnozel onderzoek

Ieder jaar krijgt een handjevol wetenschappers de befaamde Nobelprijs. Wie een uitzonderlijke prestatie heeft geleverd op het gebied van natuurkunde, scheikunde, fysiologie, geneeskunde, literatuur of vrede maakt kans op deze ereprijs. Maar wist je dat er ook een variatie op bestaat? Alleen de meest hilarische en belachelijke onderzoeken komen in aanmerking voor deze Ig Nobelprijs. Wat is het verhaal achter deze prijzen en hoe kun je ze winnen?

8 juni 2021

De wereldbekende Nobelprijzen, waaronder de Nobelprijs voor de Vrede, zijn ironisch genoeg ontstaan dankzij de uitvinding van dynamiet. In 1866 ontdekte Alfred Nobel dit explosieve goedje dat gebruikt kon worden als hulpmiddel in de mijnbouw, wegenbouw en bij het aanleggen van tunnels. Maar daar bleef het helaas niet bij. Dynamiet bleek namelijk ook een enorm effectief oorlogswapen, waardoor het inkomen van Nobel flink bleef stijgen. Er wordt gespeculeerd dat dit één van de redenen zou zijn waarom hij deze speciale prijzen in het leven riep, om zo toch nog iets goeds terug te kunnen doen. In zijn testament gaf hij aan het grootste deel van zijn fortuin te willen afstaan aan ‘hen die in het afgelopen jaar aan de mens het grootste nut hebben verschaft’.

De gouden Nobelprijsmedaille.
C.K. Koay via Flickr CC BY-NC 2.0

Zijn erfenis in 1896 bedroeg meer dan 31 miljoen Zweedse Kronen, wat nu gelijk staat aan ongeveer 220 miljoen euro! Elke winnaar van de zogeheten Nobelprijs ontvangt een gouden medaille, een diploma en een geldbedrag van 1 miljoen euro ter ondersteuning van verder onderzoek. Tussen 1901 en nu zijn er al 603 nobelprijzen uitgereikt, waarvan de jongste ontvanger nog maar 17 jaar oud was en de oudste maar liefst 97 jaar.

Microscopie en Moleculaire Motors

Aan de Rijksuniversiteit Groningen waar ik heb gestudeerd en waar ik momenteel werk zijn er ook Nobelprijzen gewonnen. In 1953 ontving professor Frits Zernike, naar wie onze campus is vernoemd, een Nobelprijs voor de ontdekking van de fasecontrastmicroscoop. Deze uitvinding maakte het mogelijk om levende cellen te bestuderen, iets wat daarvoor nagenoeg onmogelijk was door onvoldoende contrast. Dankzij het verbeterde contrast in de nieuwe microscoop kunnen we nu wel levensprocessen, waaronder kerndeling en celdeling, waarnemen. Dit leidde al tot vele wetenschappelijke doorbraken.

Meer dan zestig jaar later was professor Ben Feringa aan de beurt. In 2016 won hij de Nobelprijs voor zijn onderzoek naar moleculaire machines. Met zijn moleculaire nanomotor is het straks misschien wel mogelijk om een minuscuul autootje door onze bloedbanen te laten rijden, om zo gecontroleerd medicijnen af te geven op voor ons ontoegankelijke plaatsen, of zelfs om tumoren op te sporen en te verwijderen. Dit minuscuul motortje leidt dus mogelijk tot reusachtige gevolgen, en werd daarom bekroond met een Nobelprijs voor Scheikunde.

Ben Feringa direct na het winnen van de Nobelprijs voor Scheikunde

De dag dat de Nobelprijs bekend werd gemaakt, herinner ik me nog heel goed. Als een brave student was ik nietsvermoedend mijn verslag aan het schrijven in de computerruimte, tot het rumoer en de onrust mijn aandacht trok. Plots zag de hal rondom Feringa’s kantoor volledig zwart van de mensen: de complete faculteit had zich voor zijn kantoor verzameld om hem persoonlijk te feliciteren. Zodra de kantoordeur open ging, veranderde het gemompel en geroezemoes op de gang al snel in luid gejoel en geklap. Want hoe bijzonder is het als je collega of docent een Nobelprijs wint? Laat staan als je hem zelf in ontvangst mag nemen! Inmiddels zijn we vijf jaar verder, maar vergeten doen we niet: Ben heeft een plekje veroverd aan de wand naast Frits in onze welkomsthal en het Zernike complex wordt binnenkort uitgebreid met de ‘Feringa Building’.

Nobelprijs voor onnozel onderzoek

Je gelooft het misschien niet, maar er bestaat ook een Nobelprijs voor grappig en onwaarschijnlijk onderzoek. Het gaat hierbij om humoristisch onderzoek zonder direct nut, maar toch zet het je aan het denken. Als woordgrapje op de naam van Alfred Nobel werd deze prijs de Ig Nobelprijs genoemd. Ignobel betekent in het Engels namelijk het tegenovergestelde van Nobel, dus onwaardig en gewoontjes in plaats van nobel en hoogstaand. De meest bizarre onderzoeken ontvingen zo’n Ig Nobelprijs, waaronder het onderzoek naar de beruchte ‘vijf seconde regel’, maar ook voor het laten zweven van een levende kikker in een magnetisch veld:

Ook het leveren van wetenschappelijk bewijs dat katten zowel vast als vloeibaar zijn resulteerde in een Ig Nobelprijs! Naast kikkers en katten moesten ook krokodillen eraan geloven: met behulp van helium (waar wij een heel hoog stemmetje van krijgen) werd aangetoond dat krokodillen naar elkaar brullen om aan te geven hoe groot ze zijn.

Het is bewezen! Zoals je hieronder ziet zijn katten zowel vaste als vloeibare beesten!

The most important picture ever taken pic.twitter.com/WmPbk0uC0m— Cakes (@Cakes1todough1) March 4, 2018

Een bombardement van papieren vliegtuigjes

Net als bij elke prijzenceremonie krijgen de genomineerde onderzoekers de kans om hun bevindingen aan het publiek te tonen en hen te overtuigen van de relevantie. Maar bij de Ig Nobelprijs ceremonie komt er nog veel meer bij kijken! Als de onderzoekers te lang over hun presentatie doen, komt er een achtjarig meisje het podium op en roept ‘Stop alstublieft, ik verveel me!’ (‘Please stop, I’m bored!’). Ook mag het publiek tijdens de ceremonie onbeperkt papieren vliegtuigjes richting het podium gooien. Helaas is niet elk vliegtuig een perfect gevouwen hoogstandje, en dus gaan ze alle kanten op! Als reactie op de papieren chaos besloten de cameramannen zelfs paraplu’s mee te nemen om zichzelf zo beter te kunnen beschermen. Lukt het je om de Ig Nobelprijs in de wacht te slepen? Dan win je maar liefst 10 biljoen Zimbabwaanse dollars, oftewel, minder dan een cent. Waarom nou zo’n gekke ceremonie? Geen idee, maar het zet je wel aan het denken!