Van aderlaten naar moderne bloedbanken

Steekpartijen. Slachthuizen. Moord. Ziekenhuizen. En natuurlijk vampiers. Zeg ‘bloed’ en de eerste associaties zijn niet per se vrolijk. Terwijl je bij bloed net zo goed kunt denken aan gezondheid, energie, kracht en blozende wangen. Misschien komt het doordat we het eigenlijk niet zien als het goed met ons gaat. Zodra het tevoorschijn komt is dat meestal slecht nieuws.

Dat klopt wel, maar dat is geen reden om alleen in lugubere termen over bloed te denken vindt de Britse journalist en schrijver Rose George. Integendeel, het kan juist levens redden. Als je maar wel weet wat je doet, zo blijkt uit haar boek ‘Bloed. Een biografie’. Want ondanks haar enthousiasme en nieuwsgierigheid over bloed, gaat haar boek de gevaren, misstanden, schandalen en schrijnende situaties die ook spelen rond dit onderwerp niet uit de weg.

Bloedzuigers en suikerooms

Daarmee raken we meteen aan het eigenlijke onderwerp van het boek. Want ja, het gaat over bloed, maar het gaat vooral over uiteenlopende mensen bij wie het door de aderen stroomt. George vertelt over eigenzinnige, moedige en doortastende mensen zoals de Britse wetenschapper Janet Vaughan die aan de basis stond van het moderne systeem van bloedbanken zoals we dat ook in Nederland kennen.

Je maakt kennis met de zestienjarige Radha die in het westen van Nepal woont en niet in haar huis mag komen als ze ongesteld is. Net als alle andere meisjes en vrouwen in haar omgeving is ze tijden de menstruatie ‘onrein’ en ‘gevaarlijk’ en aangewezen op een erbarmelijk hutje om in te slapen. Waar ze vervolgens niet alleen de kou moet weerstaan, maar ook opdringerige mannen en giftige slangen.

George neemt je ook mee naar Zuid-Afrika waar seksueel geweld, armoede en normalisering van relaties (lees: seks in ruil voor cadeautjes) met ‘blessers’ en ‘suikerooms’ zorgen voor een schrikbarend hoog percentage hiv-besmetting onder tienermeisjes en jonge vrouwen. In Wales ga je op bezoek bij een bedrijf dat bloedzuigers kweekt en in Canada bij een omstreden leverancier van humaan plasma (het ‘vocht’ waar je rode- en witte bloedcellen in ronddrijven).

Besmet bloed

Onfrisse praktijken zijn er genoeg te melden als het gaat om bloed- en plasmadonaties. Op het eerste gezicht lijkt het niet meer dan normaal om mensen te betalen voor hun bloed of plasma, want met die producten wordt (veel) geld verdiend. Maar George laat zien tot welke uitwassen dat al leidde. In de Verenigde Staten zorgde het betalen voor donaties voor het overmatig ‘leegtappen’ van juist de meest kwetsbare en gemarginaliseerde groepen in de samenleving. Aan kwaliteitscontroles werd niet gedaan en de donoren waren zelf natuurlijk ook niet eerlijk over hun gezondheid (want ze wilden de kans op een paar dollar niet verspelen) met als gevolg onveilig bloed. Met weer ernstige gevolgen voor de ontvangers.

Het gesjoemel met bloed en het onder de pet houden of negeren van het risico op overdraagbare ziekten leidde tot grote schandalen. Hemofiliepatiënten bij wie de bloedstolling niet goed werkt en die afhankelijk zijn van transfusies en eiwitten uit plasma raakten geïnfecteerd met hiv en hepatitis C. Net als andere mensen die eind jaren zeventig, begin jaren tachtig bloed ontvingen vanwege uiteenlopende medische redenen. Het bloed zou een redding moeten zijn, maar ze kregen aids of leverkanker.

Ondanks de intense, verdrietige of boos makende verhalen is het boek van George niet zwaarmoedig of deprimerend. Dat komt door de uitgebreide aandacht die ze aan alle mensen geeft, het respect voor haar gesprekspartners, haar openhartigheid, de ruimte voor geestige weetjes en de interessante zijpaden die ze inslaat. Ik had zelf graag meer gelezen over bloed in andere dieren dan de mens en over het ontstaan van bloed gedurende de evolutie. En iets meer over het onderzoek naar synthetisch bloed was welkom geweest. Maar ook zonder die aspecten is dit boek de moeite waard.